Duurzaam samen op het platteland dankzij erfdelen

Pieter Parmentier zat een paar jaar terug met een ander echtpaar aan de keukentafel. “We vroegen ons af hoe we ouder zouden willen worden. Hoe willen we wonen, werken, leven de komende jaren? Al pratende kwamen we erop uit dat we graag sociaal, duurzaam en kleinschalig samen wilden wonen. Op het platteland.” Zo ontstond Erfdelen. “Het is de bedoeling dat mensen voorzieningen als auto’s en wasmachines delen. En naar elkaar omzien”, licht Parmentier toe. Het ideaalbeeld? Maximaal vijf kleinschalige (circa 350 m3) levensloopbestendige woningen: één in de bestaande boerderij, de rest nieuwbouw voor twee- of eenpersoonshuishoudens. Alle woningen liggen aan een gemeenschappelijk erf. “Idealiter is dit voor iedereen toegankelijk, dus is er zowel huur- als koop mogelijk. Maar daar ga ik niet over. Dat mogen de mensen zelf bepalen.”

Honderden reacties

Op het moment is de bedenker druk bezig met het bijeenbrengen van belangstellenden. “Toen ik de website online zette, kreeg ik honderden reacties van mensen die ook wel op een erf wilden wonen – jong en oud.” Alle geïnteresseerden zijn verzameld op een lijst, die Parmentier gebruikt om mensen met elkaar te verbinden. Om de vraag in kaart te brengen heeft hij vervolgens een enquête gehouden onder deze mensen. Ook is hij een sociale onderneming gestart en heeft hij een stichting opgericht. Informatiebijeenkomsten kunnen rekenen op grote belangstelling. “Veel mensen willen het graag, maar zien op tegen het geregel. Waar moet je aan denken, en hoe pak je het aan?” Terechte vragen volgens Parmentier: “Er zijn veel potentiële drempels. Ik heb daarom een stappenplan gemaakt voor bewoners met een idee. En een proces-draaiboek voor vragers, aanbieders, financiers, overheden en andere betrokkenen is in voorbereiding.“

Het platteland heeft potentie

“Er is in het hele land interesse, daarom hebben we besloten om per regio te kijken wat er speelt. Op die manier kunnen we vraag en aanbod voor elke regio specifiek maken.” Parmentier doet dit niet alleen; er zijn inmiddels acht regiocoördinatoren actief. Praktijkervaring wordt opgedaan in de ‘Erfdelen Proeftuin Salland’, een concreet voorbeeld van het gewenste wooninitiatief. Vragers en aanbieders van erven, gemeenten, banken, woningcorporaties en andere partijen kunnen hier ervaren dat het mogelijk is om ideeën ook uit te voeren. Parmentier: “In de visie van de gemeenten Deventer, Raalte en Olst-Wijhe staat dat hun reactie op concrete plannen vanuit bewoners positief zal zijn.” Wat is de ervaring van Parmentier? “Ik heb gemerkt dat er cultuurverandering nodig is bij gemeenten. Het platteland is decennialang gezien als agrarisch ontwikkelgebied, met weinig aandacht voor wonen. Leegloop is genegeerd. Als je naar landelijk beleid kijkt zie je ook dat het accent lang op de groei van steden lag.” Parmentier merkt dat de grote steden in de Randstad niet meer groeien en dat er steeds meer besef komt bij gemeenten en andere organisaties dat mensen op het platteland goed kunnen wonen en werken. “Er is overal internet, er zijn goede trein- en busverbindingen. Gemeenten zien nog niet voldoende dat ze de vitaliteit van het platteland kunnen bevorderen, bijvoorbeeld door wonen op erven mogelijk te maken. Er bestaat een angstbeeld dat iedereen zijn eigen woonwijk wil beginnen.”

De hobbel van investeringskosten

Welke drempels kom je tegen als je een woonproject wil starten? “Een grote hobbel zijn de investeringskosten”, stelt Parmentier. “Je moet als bewoner eerst een plan maken en dan moet de gemeente de bestemmingsplanprocedure in gang zetten. Dat kost behoorlijk veel geld, en de kosten liggen bij de bewoners.” Zijn advies: maak je plan zo concreet mogelijk. “Laat een architect eerst een schets maken hoe het eruit kan komen te zien. Dat helpt om banken enthousiast te krijgen.” Dat is nodig, want Parmentier merkt dat banken nog weinig ervaring hebben met plannen van bewoners. “De Rabobank staat welwillend tegenover wooninitiatieven vanuit mensen, maar groepen bewoners die willen lenen zijn voor hen wel een nieuw fenomeen.”
Vanuit het Rijk kan de stimuleringsregeling Wonen en zorg helpen om problemen op te lossen. Parmentier: “Die regeling vind ik wel een goed signaal naar de lokale overheden. Dat de rijksoverheid het belangrijk vindt dat er meer burgerinitiatieven ontstaan.” Het is volgens hem wel lastig dat de regeling de voorwaarde kent dat de gemeente al een locatie beschikbaar heeft. Daar staat tegenover dat er garantstelling wordt gegeven. Dit zorgt voor vertrouwen bij andere investeerders. Parmentier vult aan: “Sommige provincies hebben eigen regelingen om bewonersinitiatieven te stimuleren. Gelderland en Overijssel bijvoorbeeld. Dat is bemoedigend… en hard nodig!”

Platteland in beweging

Omwonenden kunnen ook een belangrijk obstakel vormen. Boeren zijn soms bang dat nieuwe buren gaan klagen, bijvoorbeeld over stank. Ook maken ze zich zorgen over mogelijk extra verkeer dat een woonproject met zicht meebrengt. Parmentier: “Ik adviseer mensen om in een zo vroeg mogelijk stadium in gesprek te gaan met omwonenden.” Tegelijkertijd is het platteland al op een ingrijpende manier aan het veranderen: “Ongeveer vijf boeren per dag houden ermee op. In Brabant stopt een derde van alle boeren binnen drie jaar. Dat biedt mogelijkheden.” Volgens de initiatiefnemer kan de Omgevingswet een rol spelen in het creëren van kansen. “Gemeenten zien CPO-projecten nu nog onvoldoende als kans. Met nieuwe regelgeving rond het wonen op een erf kan dit veranderen.”

Hoe ziet de toekomst eruit? “Ik verwacht dat de eerste Erfdelen-projecten nog dit jaar van de grond komen”, lacht hij trots. “Ik ben nieuwsgierig naar de verschillende oplossingen die hieruit gaan komen.” Wordt hij zelf ook Erfdeel-bewoner? “Als de gelegenheid en de mogelijkheden zich voordoen, dan gaan we zeker verhuizen naar een erf.”