Dit is een samenvatting van de paper met de titel ‘Between theory and action: Assessing the transformative character of climate change adaptation in 51 cases in the Netherlands’ van Engbersen (Wageningen University & Research) et al.
In Nederland en wereldwijd worden we steeds meer geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering zoals extreme weersomstandigheden, overstromingen en droogte. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, is het noodzakelijk dat we niet alleen kleine aanpassingen doorvoeren (incrementele aanpassingen), maar ook fundamentele veranderingen in onze sociale, economische en ecologische systemen en processen. Dit staat bekend als “transformatieve klimaatadaptatie” (TCA). Het doel is om deze systemen veerkrachtiger te maken tegen de risico’s van klimaatverandering.
In de literatuur is geen tekort aan definities voor TCA, maar toch is het lastig om in de praktijk te beoordelen welke vormen van klimaatadaptatie transformatief zijn. Vaak wordt een sterk onderscheid gemaakt tussen incrementele en transformatieve veranderingen. In de praktijk is dit onderscheid echter niet te maken, omdat incrementele veranderingen net zo goed een transformatief karakter kunnen hebben en vice versa. Als je in de praktijk op zoek gaat naar een verandering die aan alle transformatieve eisen voldoet, zal je geen voorbeelden vinden. Terwijl voorbeelden juist belangrijk zijn voor het ontwikkelen van beleid. Een betere manier is om transformatieve klimaatadaptatie als een schaal te zien van veranderingen die in lage tot hoge mate transformatief zijn.
In het onderzoek is een raamwerk ontwikkeld, dat bestaat uit zes dimensies. Hiermee kunnen we adaptatiemaatregelen op een schaal plaatsen. De dimensies:
Voor dit onderzoek zijn 51 casussen van klimaatadaptatie in Nederland geanalyseerd binnen de domeinen landbouw, natuur en gezondheid. Voor elke casus is het raamwerk toegepast en is gekeken in welke mate het transformatief is. Vervolgens zijn de resultaten geanalyseerd en zijn daaruit lessen afgeleid voor toekomstig adaptatiebeleid.
Uit het onderzoek blijkt dat geen van alle casussen op alle dimensies hoog scoort. Zelfs wereldberoemde voorbeelden zoals het project Ruimte voor de rivier scoren niet hoog op alle dimensies. Dit heeft ermee te maken dat er trade-offs bestaan tussen de verschillende dimensies van TCA. Bijvoorbeeld: een snelle aanpassing kan soms ten koste gaan van de diepte van de verandering. Ook gaat een hoge score op de sociale dimensie zelden samen met een hoge score op de ecologische dimensie. Ook deze twee dimensies van TCA staan dus op gespannen voet. Initiatieven kunnen zich door de tijd heen ontwikkelen en groeien in hun transformatieve karakter.
Uit de praktijkvoorbeelden blijkt ook dat TCA op veel verschillende manieren kan ontstaan. Elk pad heeft echter tekortkomingen. Met het gepresenteerde raamwerk kunnen die in kaart worden gebracht om er vervolgens op te kunnen anticiperen.
Het onderzoek suggereert dat transformatieve verandering multidimensionaal en continu is. Het evolueert en bouwt zich in de loop van de tijd op, waardoor diverse wegen naar sociale en ecologische veerkracht worden gecreëerd. Een strikte scheiding tussen incrementele en transformatieve verandering is daarom niet productief om de kloof tussen transformatieve theorie en praktische actie te overbruggen.
Het is essentieel dat beleidsmakers deze inzichten gebruiken om strategieën te ontwikkelen die niet alleen gericht zijn op het verminderen van de gevolgen van klimaatverandering, maar ook op het versterken van de veerkracht van onze sociale en ecologische systemen. Dit vergt niet één enkele aanpak, maar juist een diversiteit aan aanpakken. Het vraagt ook om actoren die samen continu de potentie moeten aangrijpen om transformatie vorm te geven en te verbeteren.
Met de opgedane inzichten en het TCA-raamwerk kunnen gemeenten, provincies, gezondheidsdiensten, burgers en andere stakeholders beleid formuleren en prioriteren dat niet alleen de gevolgen van klimaatverandering aanpakt, maar ook de sociale veerkracht van inwoners, de natuur en de economie vergroot. Het onderzoek biedt de tools en kennis om een proactieve rol te spelen in de transformatie naar een veerkrachtiger samenleving. De lessen, verschillende clusters en praktijkvoorbeelden uit het onderzoek kunnen inspireren om lokale, passende strategieën voor TCA te bedenken.
Het artikel benadrukt de noodzaak van een multidimensionale benadering, waarmee de verschillende manieren en gradaties van TCA beter inzichtelijk worden en realistisch kan worden gewerkt aan transformaties. Gemeenten en de andere hiervoor genoemde partijen kunnen deze inzichten gebruiken om hun eigen adaptatiestrategieën te evalueren en te verbeteren, door te focussen op de diepte, reikwijdte en snelheid van hun acties.
De multidimensionale benadering van TCA kan worden gebruikt om concreet richting te geven aan de transformatie naar een gezonder landelijk gebied en om bewustwording hierover bij overheden en andere maatschappelijke actoren in lokale gemeenschappen te bevorderen. Dit kan leiden tot een grotere betrokkenheid van benodigde actoren bij klimaatadaptatie-initiatieven en hen aanmoedigen om actief deel te nemen aan lokale projecten.
Op het platteland zijn grote veranderingen gaande door klimaatverandering en door de maatregelen die nodig zijn om daarmee om te gaan (klimaatadaptatie). Wetenschappers doen samen met maatschappelijke en publieke organisaties in een groot onderzoeksproject, MANTRA, onderzoek naar de gezondheidseffecten van klimaatverandering en klimaatadaptatie op het platteland.