Wijkuitvoeringsplannen: het belang van de raad vroegtijdig betrekken

De rol van de raad in theorie

Hoe de rol van de gemeenteraad in de (totstandkoming van de) wijkuitvoeringsplannen er – in theorie – uit ziet, ontlenen we aan de hand van twee rapporten die door het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW) zijn gepubliceerd, te weten ‘Handreiking uitvoeringsplan warmtetransitie: Wat staat er in een uitvoeringsplan?’ en ‘Proces totstandkoming uitvoeringsplan warmtetransitie: Hoe kom je als gemeente tot een uitvoeringsplan?’ Zie Handreiking Uitvoeringsplan warmtetransitie en Proces totstandkoming uitvoeringsplan warmtetransitie 1 . Om tot een uitvoeringsplan te komen worden zes fases onderscheiden: de initiatie, de verkenning, de projectaanpak, het uitwerken van het uitvoeringsplan, het toetsen van het uitvoeringsplan en het vaststellen van het uitvoeringsplan. In het NPLW-rapport ‘Proces totstandkoming uitvoeringsplan warmtetransitie’ wordt aanbevolen het college en de gemeenteraad in de initiatiefase te informeren over de start van het opstellen van het uitvoeringsplan door hen een beschrijving te geven van de te doorlopen fasen, een globale planning, de uitgangspunten voor participatie en wanneer ze weer geïnformeerd of betrokken worden. Daarnaast wordt geadviseerd om in fase 3 ‘projectaanpak’ bestuur en politiek te informeren over de status van het proces en het projectplan dat is opgesteld. Daarin dienen in elk geval de belangrijkste inzichten uit de verkenningsfase (fase 2) meegenomen te worden (bijvoorbeeld via een Raadsinformatiebrief), zoals de zorgen en wensen van sleutelspelers, de participatiestrategie en het participatieplan. Bij het uitwerken van het uitvoeringsplan (fase 4) hoeven het college en de gemeenteraad niet direct betrokken te zijn, zo is te lezen in het NPLW-rapport Zie Proces totstandkoming uitvoeringsplan warmtetransitie, p. 22. 2 . Wel kan het goed zijn om hen tussentijds een of meerdere keren te informeren. In fase 5 ‘toetsen van het uitvoeringsplan’ is het aan te bevelen om het college en de gemeenteraad te informeren over hoe het plan wordt ontvangen door de lokale gemeenschap (bijvoorbeeld door ze uit te nodigen voor bijeenkomsten).

In de ‘Handreiking uitvoeringsplan warmtetransitie’ van het NPLW is te lezen dat wat betreft de vaststelling van het uitvoeringsplan (fase 6), het waarschijnlijk is dat dat plaatsvindt door het college van burgemeester en wethouders. Het projectteam (van de gemeente) dat het voortouw neemt in het wijkuitvoeringsplan kan er echter ook voor kiezen de vaststelling ervan te laten doen door de gemeenteraad.

De rol van de raad in de praktijk

Platform31 voert een meerjarig onderzoek uit waarin de vraag centraal staat hoe gemeentelijke uitvoeringsplannen tot stand komen en wat het effect daarvan is op de voortgang van de warmtetransitie in een buurt, wijk of dorp Zie Voorzichtig uit de startblokken: nulmeting uitvoeringsplannen warmtetransitie – Platform31 5 . In de gesprekken die met gemeenten plaatsvinden wordt ook ingegaan op de samenwerking met stakeholders (waaronder de gemeenteraad). Uit die gesprekken blijkt dat er in de praktijk grote verschillen bestaan tussen gemeenten in de mate waarin de raad en het college betrokken zijn bij het proces van de totstandkoming van de wijkuitvoeringsplannen (in de eerste fase van het proces richting de totstandkoming van wijkuitvoeringsplannen). Zo is in sommige gemeenten de gemeenteraad ambitieus en zijn de lijntjes met de ambtenaren die aan de wijkuitvoeringsplannen werken kort. In andere gemeenten is de raad juist wat terughoudend en verlopen de contacten tussen de betrokken ambtenaren en de gemeenteraadsleden minder soepel. Ook zijn sommige gemeenten zoekende in de mate waarop zij de raad betrekken.

De raad gedurende het hele proces betrekken

Meer concreet, in een aantal gemeenten wordt de raad meegenomen in het traject naar de realisatie van een wijkuitvoeringsplan in de vorm van bijvoorbeeld raadsinformatiebrieven, vaststellen startnotities en kadernota’s, presentaties, monitors en dergelijke. “Dan zijn de stappen politiek afgekaderd en kan er verder worden gegaan met onderzoek en het keuzeproces”. Het betrekken van de gemeenteraad kan ook op meer informele wijze plaatsvinden. Zo wordt in een gemeente de raad betrokken door deze altijd uit te nodigen voor buurtbijeenkomsten. De raadsleden in deze gemeente hebben vooral aandacht voor de aanpak van energiearmoede, en staan dan ook open voor deelname aan de buurtbijeenkomsten, zo wordt er ook aandacht voor de wijkuitvoeringsplannen gecreëerd. Soms acteert een gemeenteraad ook proactief door suggesties te doen omtrent onderzoek, bijvoorbeeld naar de mogelijkheden van een eigen gemeentelijk warmtebedrijf.

Zeker in een situatie waar bewonersinitiatieven actief zijn (en al dan niet betrokken bij de totstandkoming van een wijkuitvoeringsplan), is het van belang dat de gemeenteraad goed op de hoogte is van eventuele gevoeligheden of onvrede over de gekozen aanpak en oplossing. Het kan namelijk gebeuren dat bewonersinitiatieven met hun (protest)stem zelf raadsleden (en medebewoners en de pers) benaderen. Om te voorkomen dat er een negatief sentiment bestaat, is het daarom belangrijk dat het projectteam de gemeenteraad vanaf het begin van het proces betrekt. Uit de gesprekken komt naar voren dat zodra het uitvoeringsplan gereed is, de projectteams van de gemeenten voornemens zijn het aan het College van burgemeester & wethouders én de gemeenteraad aan te bieden.

Betrokkenheid van de raad niet altijd groot

Niet alle betrokken ambtenaren zijn geneigd om de gemeenteraad (snel) mee te nemen in de plannen. Dat is het geval indien er bijvoorbeeld nog onduidelijkheid is over de (on)mogelijkheden van verschillende warmteoplossingen en er dus nog weinig op papier staat. De gemeenteraad verzoekt om heldere richtlijnen en stappen, maar het projectteam is huiverig om zaken vast te leggen zolang alle benodigde informatie nog niet beschikbaar is. Een andere reden dat de gemeenteraad amper of niet wordt betrokken is omdat, zo wordt aangegeven, er onder raadsleden weinig belangstelling voor de energietransitie is (en daarmee ook voor wijkuitvoeringsplannen). Eén gemeente merkt op “We gaan pas naar de raad als we groot budget nodig hebben voor de uitvoering”.

Betrek de raad vanaf het begin

De acht gemeenten die meerjarig worden gevolgd in hun proces richting de totstandkoming van wijkuitvoeringsplannen bevinden zich allen in de beginfase. Opvallend is dat er enerzijds gemeenten zijn die vanaf het begin de gemeenteraad betrekken terwijl er anderzijds ook gemeenten zijn die daar juist vanaf zien, of daar wat terughoudend in zijn. Omdat de vaststelling van de wijkuitvoeringsplannen – en de daaropvolgende uitvoering – een grote impact zal hebben op buurten, wijken en dorp binnen een gemeente, lijkt het van groot belang dat de gemeenteraad wordt betrokken vanaf het begin van het proces richting de totstandkoming van het wijkuitvoeringsprogramma. Zeker met de onduidelijkheid rondom de wetgeving die momenteel nog heerst is het verstandig om zowel het college als de gemeenteraad vroegtijdig en regelmatig te betrekken. In zo’n complex proces geldt: liever te veel dan te weinig samenwerking.