Veel regie voor bewoners: denk aan verwachtingsmanagement

Warmtetransitie in de wijk Op Buuren

In de wijk Op Buuren hebben bewoners op verzoek van de gemeente Stichtse Vecht de handen ineengeslagen om een collectief verduurzamingsproject te realiseren. Naast deze wijk komt een nieuwbouwwijk met een warmtenet. De gemeente vraagt Buurtkracht om in Op Buuren bewoners te mobiliseren om te verkennen of en onder welke voorwaarden er animo is om op het warmtenet aan te sluiten. Samen weten zij andere bewoners te verenigen, te informeren en een beeld te schetsen over de voorwaarden waaronder zij als buurt willen deelnemen aan de toekomstige warmtevoorziening van de wijk.

Betrekken van bewoners bij het proces

Buurkracht betrekt Michel Geluk en dertien andere bewoners bij het proces. Zij vormen de kerngroep. Buurkracht begeleidt als onafhankelijke tussenpersoon het proces, verenigt de bewoners en ondersteunt met tools, een website en een draaiboek met planning. De bewoners krijgen de vrijheid zelf te onderzoeken hoe ze hun wijk willen verduurzamen. “Als je je eigen oplossing als gemeente zo over de schutting gooit bij inwoners, dan weet je honderd procent zeker dat je weerstand krijgt,“ aldus Hans Kostense, die als projectleider duurzaamheid van de gemeente het project initieerde.

De kerngroep van bewoners verzamelt meningen van buren en stelt een adviesrapport op. Het kernteam is ook betrokken bij de werving voor een bewonerspanel. Zowel het kernteam als panel zijn zorgvuldig samengesteld. “Wees zorgvuldig hoe je de groep samenstelt. Je hebt een aantal populaire mensen nodig, die positief aanzien in de wijk hebben en een positieve houding hebben”, aldus Geluk.

Folkert van Wier was één van de bewoners in het panel. Dit panel fungeert als klankbordgroep om de eerste ideeën te controleren op inhoud en begrijpelijkheid alvorens die met de rest van de wijk worden gedeeld. Van Wier vertelde dat de keuzes van het kernteam over het algemeen overeenkwamen met zijn eigen behoeftes. Hij voelde zich als bewoner “uitstekend vertegenwoordigd en ook echt gehoord”.

Als communicatie over de ideeën voor de verduurzaming gebruikt het kernteam, met hulp van Buurkracht verschillende middelen, waaronder Facebook- en WhatsApp-groepen, maar ook brieven via de brievenbus. Daarnaast zijn er een drietal bijeenkomsten waar bewoners worden geïnformeerd over de plannen en de mogelijkheden om deel te nemen. Het kernteam legt ook contact met de diverse Verenigingen van Eigenaren en de woningcorporatie.

Benutten van kennis, creativiteit en wensen van de wijk

Uniek aan de wijk Op Buuren is dat er veel expertise aanwezig is. Kostense: “Je komt vaak veel meer deskundigheid tegen in de wijk dan je in eerste instantie denkt. Maak gebruik van de kennis in de wijk zonder dat je iets opdringt.”  Al snel blijkt dat er een positieve houding is ten opzichte van collectieve verduurzaming. Geluk: “De uitkomst van de eerste enquête was opvallend, want heel veel mensen wilden verduurzamen en wilden dat het als collectief werd opgepakt.” Ook de betrokkenheid van bewoners bij het proces is groot, met een aanzienlijk aantal reacties op enquêtes en een actieve deelname aan bijeenkomsten. De input van de bewoners leidt tot een lijst met eisen en wensen, waarop mogelijke verduurzamingsoplossingen getoetst kunnen worden.

Het contact met de gemeente verloopt grotendeels via Buurkracht, die fungeert als een onafhankelijke tussenpersoon. Kostense: “Die onafhankelijke rol begeleiding heb je nodig, omdat bewoners al snel denken dat je ze als gemeente een bepaalde kant op wil duwen.” De gemeente is af en toe wel aanwezig bij de bijeenkomsten. Het adviesrapport dat is opgesteld, is niet bindend, maar dient als basis voor de besluitvorming. De gemeenteraad zal uiteindelijk beslissen over de planning, het budget en de uitvoering van de verduurzamingsplannen. “We gaan wel zeggen tegen de politiek dat dit een plan is vanuit de buurt. Dat zou je serieus moeten nemen. Anders had je potverdorie die vraag ook niet moeten stellen”, zegt Geluk lachend.

Voorwaarden voor succes

Tijdens het proces komen verschillende uitdagingen en vraagstukken naar voren. Een uitdaging bij een dergelijk proces lijkt bijvoorbeeld te zijn welke kaders een gemeente mee kan geven over het te verwachten tijdspad bij de uitvoering. “Als het pas over zes jaar gaat spelen, dan weten mensen niet of ze nog wel in de wijk wonen. Ze hebben soms cv-ketels die al binnen twee jaar vervangen moeten worden. Wat ga je dan doen”, vraagt Geluk zich hardop af.

Er is slechts een enkel kritische geluid geuit. Het is belangrijk om kritische geluiden serieus te nemen en in gesprek te gaan met alle betrokken partijen. Een zorgvuldige samenstelling van de groep en professionele begeleiding door een extern participatiebureau kunnen bijdragen aan een succesvol participatieproces. Het betrekken van neutrale buurtbewoners en het luisteren naar verschillende perspectieven kan het vertrouwen en de betrokkenheid vergroten.

Buiten de enkele kritische geluiden lijken de meeste bewoners erg tevreden over het proces en het voorlopige resultaat. “Mijn complimenten aan het kernteam en de gemeente. Van te voren dacht ik dat dit was om de agenda van de gemeente te pushen, dat was helemaal niet zo. De bewoners werden heel vrij gelaten”, zegt van Wier. “Het proces is tot nu toe prima gegaan, maar het daadwerkelijke succes kan natuurlijk pas gemeten worden als we weten wat de gemeente hier nu mee gaat doen.”

De transparantie en vrijheid die tijdens het proces wordt gehanteerd, zorgt voor wederzijds vertrouwen tussen gemeente, kernteam en bewoners. Kostense over die vrijheid vanuit de gemeente: “We hebben alles opengegooid. Alles is bespreekbaar (als het gaat om mogelijke oplossingen voor de wijk) als bewoners iets willen onderzoeken. Ook als bewoners iets anders willen dan het door ons bedachte warmtenet. Maar er moet wel resultaat komen.”

Het initiatief laat zien dat de gemeente voldoende aandacht moet geven aan verwachtingsmanagement en uitleg over het mandaat. Dat geldt voor de bewoners, maar ook voor de gemeente. “Ik heb ook tegen het college van burgemeester en wethouders gezegd dat als bewoners een andere richting op slaan, dat de gemeente dat gewoon zal moeten accepteren. Anders is de participatie voor niks geweest”, zegt Kostense. Ook is het belangrijk dat er duidelijke afspraken zijn en uitleg over het proces, budget, communicatiemiddelen en voorwaarden.

Ten slotte moet er aandacht worden besteed aan het monitoren van de voortgang en het evalueren van de impact van de genomen maatregelen. Door te leren van succesverhalen en uitdagingen kunnen toekomstige initiatieven verder worden verbeterd en geoptimaliseerd. Dit maakt efficiënte opschaling naar andere wijken mogelijk, zolang rekening wordt gehouden met karakteristieken van iedere wijk.

Mogelijke impact

Het bewonersinitiatief in de wijk Op Buuren laat zien hoe participatie een belangrijke rol speelt in de warmtetransitie. Door middel van het betrekken van buurtbewoners, het faciliteren van open communicatie en het bieden van professionele begeleiding is er een adviesrapport gepresenteerd aan het college en de gemeenteraad over welke voorwaarden nodig zijn voor een breed gedragen warmtetransitie in de wijk. De aanpak zal waarschijnlijk opgeschaald worden in de gemeente Stichtse Vecht. “Mijn advies voor de warmtetransitie is om deze aanpak uit te rollen naar de andere wijken. Dit werkt gewoon echt”, zegt Kostense. Het proces toont aan dat het mogelijk is om verschillende perspectieven en belangen bij elkaar te brengen en tot consensus te komen.

Het bewonersinitiatief in Op Buuren toont ook aan dat een aanpak waarbij de bewoners veel regie hebben, niet alleen leidt tot concrete verduurzamingsresultaten, maar ook de betrokkenheid versterkt en burgers in staat stelt om samen te werken aan een duurzamere toekomst. Bewoners voelden zich vertegenwoordigd en gehoord en waren nadien bereid een actievere rol te gaan spelen in de democratie. Van Wier: “Mijn kijk op de gemeente is best wel positiever geworden. Ik heb wel het idee dat ze het beste voor hebben met deze wijk. Omdat ik nu positieve ervaring heb met de gemeente, zou ik nu wel eerder participeren bij de politiek of de gemeente.”

Het is een belangrijk voorbeeld van hoe collectieve actie en betrokkenheid van bewoners kunnen bijdragen aan de energietransitie en de ontwikkeling van veerkrachtige en duurzame gemeenschappen. Een dergelijk participatietraject kost wel tijd, geld en expertise. “Mijn grote zorg voor de wijkaanpakken is, dat we gigantisch veel wijken hebben in Nederland. Als je ziet hoeveel tijd en geld dit nu bij elkaar kost en dan zijn we nog niet begonnen met de uitvoer,” zegt Geluk. Kostense: “Eigenlijk moeten we vanuit het geld dat we landelijk krijgen als gemeente een bepaald budget per wijk reserveren, waarbij bewoners zelf kunnen aangeven wat ze ermee gaan doen om het proces te laten begeleiden en zich te laten adviseren.”