Vanuit de praktijk inzicht in de organisatiestructuur van wijkgericht werken

Hoewel wijk- en sectorambtenaren bij dezelfde organisatie werken, komen ze elkaar niet iedere dag tegen. Om die reden werkten we in de werkplaatsen met trio’s van de gemeenten: wijkambtenaren plus collega’s uit het fysieke en sociale domein. De werkplaatsen waren voor sommigen een eerste, domein-overstijgende kennismaking. Ieder trio bracht een casus mee van een vraagstuk met een wijkcomponent, zoals de huisvesting van statushouders in de wijk of het faciliteren van jongeren die een skatepark willen aanleggen. Platform31 organiseerde de werkplaatsen. Iedere bijeenkomst was er een inspirerende spreker, gezamenlijke kennisuitwisseling en een opdracht die de eigen casus verder hielp. Tussen de bijeenkomsten krijgen de trio’s huiswerk mee die helpen bij het nadenken over hoe de lessen uit de werkplaatsen in praktijk gebracht kunnen worden. Doel is om niet alleen de casus een stap verder te helpen maar ook om meer inzicht te krijgen in hoe integraal wijkgericht werken georganiseerd kan worden in jouw gemeente en wat jouw positie in deze werkwijze is.

Organogram geeft eerste indruk

Eén van de eerste vragen aan de deelnemers was om te duiden hoe wijkgericht werken in het organogram van hun gemeente past. Dit geeft inzicht in hoe het wijkgerichte werken gepositioneerd is ten opzicht van andere domeinen of het bestuur. In de rechterkolom staat ter illustratie het organogram van de gemeente Altena. De gemeente lijkt met dit organogram te willen laten zien dat ze middenin de maatschappij staat. Het valt het op dat er geen directe hiërarchie te zien is in de afbeelding. Kerngericht werken – de naam van de werkwijze in Altena – is niet apart genoemd in het organogram. De deelnemers uit Altena hebben aangegeven dat kerngericht werken inhoudelijk hoort bij de directie externe oriëntatie en onderdeel is van team Samenleving. Vanuit deze positie lijkt het organogram aan te geven dat er op gelijkwaardig niveau samengewerkt wordt met alle andere domeinen in Altena. De wijkambtenaar lijkt dan ook een integrale opdracht te hebben. De directeur externe oriëntatie staat vlakbij de algemeen directeur en het college. De afstand tussen bestuur en wijkambtenaar lijkt – afgaand op het organogram – klein.

Schuiven vanuit de praktijk

Het voorbeeld laat zien dat een organogram een eerste indicatie geeft van het wijkgerichte werken in de praktijk maar tegelijkertijd mist er veel informatie. Daarom heeft Platform31 samen met het LPB de schuifoefening ontwikkeld. Deze oefening gebruikt de metafoor van een mengpaneel waarin iedere gemeente het wijkgerichte werken op een eigen manier afstemt. Is er in de gemeente op een categorie geen keuze gemaakt, dan staat een schuif in het midden. Is er wel een keuze gemaakt, dan wordt de schuif hoger of lager geplaatst. De oefening werd in de werkplaatsen ingevuld door de trio’s vanuit hun eigen kennis en ervaringen. Er zijn vijf categorieën: positionering intern, proces met bewoners, proces binnen gemeente, bestuur en politiek en communicatie. Deze categorieën worden hieronder aan de hand van de drie gemeenten toegelicht.

Samenhang en helderheid

De schuifoefening hielp de gemeenten om de samenhang tussen de verschillende categorieën te zien. Zo worden drempels in de praktijk verklaard. Een wijkambtenaar kan goed gepositioneerd zijn binnen de gemeentelijke organisatie maar toch moeite hebben met het realiseren van bewonersinitiatieven omdat hier geen structurele aandacht voor is. Of er kan bestuurlijk veel aandacht zijn om te komen tot wijkgerichte oplossingen maar deze komen niet van de grond omdat er ambtelijk niet structureel verschillende domeinen samenkomen. Het systematisch nadenken over de organisatiestructuur geeft helderheid in de eigen positie van het wijkgericht werken in de organisatie. Een probleem in de uitvoering, of een project dat vastloopt, kan worden vlot getrokken door vanuit de organisatiestructuur mogelijke oplossingen te benoemen. Hierdoor komen alternatieven in beeld voor de gebruikelijke samenwerking.

Lokale agenda en competenties

In de werkplaatsen was de schuifoefening de eerste stap om te komen tot een lokale agenda voor de casus. Matthijs Uyterlinde gaf de deelnemers een introductie op een wendbare wijkaanpak en Radboud Engbersen van Movisie vertelde over de sociale basis. Iedere bijeenkomst zijn de deelnemers aan de slag gegaan met opdrachten waarin ze de link legden tussen de presentaties en hun eigen casus. Én de deelnemers kregen huiswerk mee. Op deze manier keken de deelnemers met verschillende brillen op een systematische manier naar de gemeentelijke werkwijze van wijkgericht werken.

Tenslotte is het van belang om de benodigde competenties van ambtenaren scherp te hebben die betrokken zijn bij wijkgericht werken. Niet iedere ambtenaar is geschikt om bijvoorbeeld een netwerk in de wijk te onderhouden, en dat hoeft natuurlijk ook niet. Het is de kunst om de juiste mensen op de juiste posities in te zetten binnen de gekozen organisatiestructuur. Als wijkambtenaar is het de kunst om de collega’s te betrekken die over de juiste competenties beschikken. In de werkplaatsen is daarom afgesloten met een presentatie over nieuw ambtelijk vakmanschap. De ambtenaar die van buiten naar binnen werkt, heeft andere taken en competenties dan de traditionele ambtenaar. In de werkplaatsen heeft Merlijn van Hulst dit toegelicht aan de hand van zijn onderzoek naar Publieke Bricoleurs.