Opschalen in de context van maatschappelijke opgaven betekent maatschappelijke impact; positieve gevolgen worden voor meer mensen voelbaar. Platform31 zit in een positie waarbij we veel met opschaal- en transitietrajecten te maken hebben. Daaruit is duidelijk geworden, dat het helpt om opschalingsbewust bezig te zijn, ook of zelfs juist al in de pilot-fase. Houd in de vroege stadia al rekening met diversiteit, dynamiek en andere aspecten waarvan je kan zien aankomen dat die bij ‘opschaling’ komen kijken. Dat voorkomt lock-in (noodgedwongen voortbouwen op de richting en het pad die pasten bij de koplopers) en kan zo transities die de hele maatschappij aangaan helpen versnellen.
In eerdere jaren is al een kennisdossier ontwikkeld over opschalen. Afgelopen jaar is het gedachtengoed over opschalingsbewustzijn en verwante vraagstukken als schaalbewustzijn – onder andere vragen durven stellen over juistschalen – in veel verschillende settings toegepast. Deze toepassingen zijn ook leerzaam voor andere (types) organisaties. In dit artikel bespreken we daarom een aantal van de voorbeelden, in een scala aan inhoudelijke domeinen, van het afgelopen jaar.
Niet alles ‘schaalt mee’
Met FNO-programma Samen Kansrijk en Gezond – Uit een analyse van hoe opschalingsbewustzijn tot uitdrukking komt in opzet en voortgang van initiatieven kwam een resultaat voor FNO gericht op drie doelgroepen: het kernteam van het programma, gebiedsinitiatieven en derde partijen. Voor de gebiedsinitiatieven zelf is een verdiepingssessie georganiseerd en handreiking in de maak. In een interview worden de belangrijkste inzichten toegelicht en becommentarieerd door deelnemers aan het programma. Een belangrijke uitkomst was dat FNO en de initiatieven (gemeente, instanties, deelnemers enzovoort) nu een beter – gedeeld – vocabulaire hebben om ‘opschaling’ te bespreken. Eén van de inzichten: sterke punten uit een eerste fase, zoals specifieke sleutelfiguren in een wijk, schalen niet zo maar mee. Dat verdient dus veel en tijdige aandacht. Een belangrijke vraag is ook welk organisatiemodel geschikt is om ook echt volgende stappen te kunnen maken.
Europees ‘juistschalen’
Met Driving Urban Transitions – Tijdens een tweedaags evenement over uitwisseling van ervaringen tussen Europese gemeenten op gebied van de warmtetransitie, werden enkele gerelateerde keynotes gegeven: over voedingsbodems voor lokale en regionale duurzame initiatieven, hoe dat samenhangt met schaal en schaalbaarheid en hoe de vraag over juistschalen (‘rightscaling’) relevant is. Door de presentaties en de interactie tussen de presentatoren onderling en met het publiek, kregen deelnemers inzicht over hoe ze -gericht- van elkaar kunnen leren en welke startomstandigheden helpen om tot vruchtbare initiatieven te komen.
Twee keynote-sprekers, Harm van den Heiligenberg en Wouter Kersten, gaan in dit dubbelinterview dieper in op dit onderwerp.
Navigatie en pooling
Met NPLW
– afgelopen jaar heeft de Rijksaansturing van de warmtetransitie in de gebouwde omgeving een grote stap gemaakt door te evolueren van een programma primair gericht op wijken ( PAW
) naar één die zich meer richt op gemeentes en regio’s (NPLW). Hierdoor komt (meer) ruimte om naar de opgave te kijken vanuit de invalshoek welke ervaringen waar kunnen worden ingezet, en wat het juiste schaalniveau is om activiteiten op en voor te organiseren. Dat opent de deur naar meer aandacht voor zaken als
- ondersteuning bieden voor gerichter zoeken en vinden van relevante kennis (navigatie) en
- bewust organiseren van bovenlokale samenwerking (flexpools voor kenniscapaciteit).
Dit waren twee voorname thema’s in de kennislijn Opschalen binnen het programma Versnellen#HoeDan dat Platform31 afgelopen jaar in samenwerking met het NPLW heeft uitgevoerd. Deze onderwerpen krijgen ook in 2024 de volle aandacht.
Opschaalmenu
Met Agenda Stad – Afgelopen jaren is vanuit het programma Agenda Stad steeds meer aandacht besteed aan de vraag hoe resultaten uit City Deals kunnen worden ‘opgeschaald’, in welke vorm dan ook. Na eerdere publicaties over Opschaling en Grote City Deals, is door het programma afgelopen jaar expliciet de vraag gesteld hoe alle inzichten hierover kunnen landen in een menu van opschalingshulpmiddelen. Deze zijn getoetst bij enkele City Deals, en zullen op basis van verdere ervaringen worden verfijnd.
Een andere manifestatie van denken in termen van diversiteit van schaal als het gaat om maatschappelijke impact, is de introductie van het concept Town deal: een City Deal constructie voor kleinere of landelijker gemeenten waar opgaves een andere dynamiek hebben.