Opgaven koppelen voorkomt dat vitale infrastructuur vastloopt

Krakende systemen en de onderstroom

Het kraakt in de vitale systemen. De traditionele sectorale manier van beheren en ontwikkelen, met aparte financiering en een operationele focus, biedt geen oplossing voor de moderne, netwerkafhankelijke uitdagingen.

Planoloog Stadsontwikkeling van Gemeente Rotterdam Marije ten Kate heeft een duidelijke boodschap: vitale systemen zoals het elektriciteitsnetwerk en de riolering zijn onderling sterk afhankelijk van elkaar en vragen om een multilevel-aanpak. Er zijn verdelingsopgaven (functies), inpassingsopgaven, maar er is vooral een systeemopgave. Het kraakt steeds vaker tussen vitale systemen. Zo is het niet ondenkbaar dat gemalen bij hoogwater zoveel stroom afnemen, dat het elektriciteitsnetwerk overbelast raakt met alle gevolgen van dien.

Maar krakende systemen zijn volgens Ten Kate slechts het topje van de ijsberg. Hieraan ten grondslag ligt ‘de onderstroom’: de niet-tastbare factoren zoals gedrag, patronen, organisatiestructuren en mentale modellen die invloed hebben op hoe systemen functioneren en met elkaar samenwerken. Zo merkt Ten Kate op dat horizontale samenwerking op tactisch niveau nog te beperkt is, wat leidt tot botsende strategische belangen die zich pas uiten op operationeel niveau. Om de krakende systemen te verhelpen, moet de onderstroom veranderen, want hier bevinden zich ook de oorzaken van het kraken van de systemen.

Deel van de oplossing: opgaven koppelen

In samenwerking met TNO Vector hebben systeemexperts van diverse organisaties de vitale systemen van Rotterdam verkend. Op vier manieren zijn risico’s en kansen in kaart gebracht voor de korte, middellange en lange termijn (tot 5 jaar, van 5 tot 10 jaar, meer dan 10 jaar).

1. Als je inzoomt op het individuele systeem, dan blijkt dat alle systemen in de toekomst meer ruimte nodig hebben. Dat leidt tot onmogelijke inpassingsvraagstukken en een ‘wegwerkzaamheden-pandemie’ – denk aan riolering, elektriciteit, warmtenet en autowegen.
2. Als je uitzoomt, dan zie je dat de interne systeemlogica onder druk staat. Problemen die eerst klein lijken (zoals personeelstekort of stikstofemissies) worden bepalend omdat het systeem zo sterk is als de zwakste schakel.
3. Als je dan inzoomt op de raakvlakken tussen systemen wordt duidelijk dat het besef van de onderlinge afhankelijkheid van vitale systemen vaak ontbreekt.
4. Nogmaals uitzoomend zie je dat cascade-effecten door de systemen heen een negatieve impact kunnen hebben, maar tegelijkertijd óók de oplossingsruimte vergroten – een oplossing in het ene systeem heeft dan positieve effecten in een ander systeem.

Een fors deel van de fysieke praktijk in Rotterdam is beheergericht: “98 procent van wat we doen is beheer, slechts 2 procent is ontwikkelen, maar dat krijgt wel vaak meer aandacht”, aldus Ten Kate. Er is een verschuiving nodig onder het motto ‘beheren is het nieuwe ontwikkelen’, omdat 100 procent van de stad transitiegebied is. Dat betekent leren van elkaars systemen, op inhoud, in taal, werkwijzen en hoe de verschillende systemen elkaar beïnvloeden. Het vraagt om inrichting van processen, om nader tot elkaar te komen met partners en om prioriteiten te stellen in opgaven, met bijbehorend mandaat.

Verander de hele ijsberg

Ten Kate stelt dat om de krakende systemen te verhelpen, verandering in de hele ‘ijsberg’ nodig is. De problemen die we nu ervaren, zijn vaak het gevolg van onderliggende mentale modellen, organisatiestructuren en gedragingen die niet aansluiten op de complexe moderne uitdagingen. En dus zetten ze in Rotterdam onder andere in op:

• structurele samenwerking met vitale systeempartners
• een geïntegreerde aanpak van beheren en ontwikkelen
• het betrekken van vitale systemen vanaf het begin in planprocessen.