Leren van impactondernemers: Design Thinking als tool voor een integrale wijkaanpak

Om opgaven te koppelen en integraal te werken is het nodig om vroegtijdig de wensen en behoeften van bewoners te achterhalen. Gemeenten vinden dit vaak een uitdaging. Voor impact-ondernemers is het vanzelfsprekend om zoveel mogelijk vanuit de belangen van de doelgroep te redeneren. Een veelgebruikte methode die hier goed op aansluit is Design Thinking. Het stelt de doelgroep centraal en vormt nieuwe ideeën op basis van hun belevingen en gevoelens.

Wat is Design Thinking?

Design Thinking is een methode en werkwijze om innovatieve oplossingen voor complexe vraagstukken te genereren en te testen. Het legt de focus op het onderzoeken van zoveel mogelijk verschillende perspectieven van de doelgroep en op wat écht anders moet. Hierdoor kun je verbetering of vernieuwing bereiken vanuit een oplossingsgerichte benadering. Design Thinking sluit goed aan bij impact-ondernemers omdat ze van nature redeneren vanuit de belangen en belevingen van hun gebruikers en meebewegen in hun behoeften. Voor startende impact-ondernemers worden er verschillende trainingen gegeven om vanuit Design Thinking een passend product of dienst te ontwikkelen.

Bij Design Thinking denk je met een stapsgewijze benadering als een ontwerper. Het meest gebruikte stappenplan voor Design Thinking is van de Stanford Design School:

1. Empathie
2. Definiëren
3. Verbeelden
4. Prototype
5. Testen

De stappen zijn niet lineair; het proces is flexibel en iteratief. In de eerste stap kruip je in de huid van de doelgroep. Door hun leefwereld te betreden, begrijp je de problematiek beter en achterhaal je wat zij nodig hebben. Uit al die ervaringen en belevingen definieer je in stap twee een uitdaging (probleemstelling); leg de vinger op de zere plek. Vervolgens genereer je in de derde stap ideeën voor een oplossing: verbeelden. In stap vier werk je een idee uit in een prototype of experiment. Vragen die je hierbij stelt zijn: waar zit de urgentie? Hoe maken we het verschil? In de vijfde stap test je het prototype bij de doelgroep om te kijken of het de juiste oplossing is voor het probleem. Zo niet, dan ga je een deel van de cyclus opnieuw door.

Illustratie: Janneke ten Kate

Waarom Design Thinking interessant is voor overheden

Overheden werken net als impact-ondernemers vanuit een maatschappelijke missie. Ze maken allebei impact door oplossingen te zoeken voor maatschappelijke vraagstukken. Gemeenten worden bijvoorbeeld aangemoedigd om wijk-specifieke vraagstukken mee te nemen in grotere, maatschappelijke opgaven. Opgaven koppelen en integraal werken kunnen hier een oplossing voor zijn. Belanghebbenden uit de wijk worden dan betrokken en formuleren samen met de gemeente een gedeelde ambitie, gebaseerd op ieders belangen. Hierdoor kunnen middelen en ruimte efficiënter worden benut, krijgt de wijk een kwaliteitsimpuls en vergroot het draagvlak onder bewoners. Met zulke win-winsituaties ontstaat er meerwaarde voor de opgaven en kunnen maatschappelijke transities versnellen.

Hoewel de inwerkingtreding van de Omgevingswet het koppelen van opgaven en integraal werken stimuleert, komt het in de praktijk moeilijk van de grond. Sectoraal werken, bestuurlijke druk en verschillende tijdsplanningen staan het koppelen van opgaven en integraal werken vaak in de weg. Bovendien is het in kaart brengen van de wensen en behoeften van belanghebbenden een uitdaging voor gemeenten.

Design Thinking gebruiken binnen de overheid

Om het koppelen van opgaven en integraal werken behapbaar te maken, kan Design Thinking een uitkomst bieden. Door middel van empathisch onderzoek kun je je inleven in de belevingen en drijfveren van bewoners en belanghebbenden. Vervolgens identificeer je op basis van de onderzoeksresultaten waar de meeste zorgen en wensen liggen. Met die informatie vorm je ideeën waarmee je de zorgen en wensen van bewoners koppelt aan de ambities van de gemeente. Hiermee creëer je een gezamenlijke aanpak om tot een toekomstbestendige wijk te komen. Het resultaat is beleid dat beter aansluit bij de mensen voor wie het bestemd is. In de illustratie hierboven vind je een voorbeeld van de toepassing van Design Thinking bij een integrale benadering van de warmtetransitie in de wijk.

Opgaven koppelen en integraal werken vanuit verschillende rollen

Het Rijk, bestuurders en ambtenaren hebben ieder eigen randvoorwaarden waarmee ze kunnen bijdragen aan het koppelen van opgaven en integraal werken.

• Het Rijk is nodig voor steun in (structurele) financiering, het aanpassen van belemmerende wetten en het afgeven van een signaal voor meer urgentie op het onderwerp.
• Bestuurders zijn nodig voor het creëren van bestuurlijke borging, urgentie en draagvlak binnen een gemeente. Bijvoorbeeld door bestuurders en wethouders uit verschillende domeinen te laten samenwerken. Lef en bevlogenheid zijn hiervoor noodzakelijk.
• Ambtenaren zijn nodig voor de verbinding tussen verschillende afdelingen en het langdurig samenwerken vanuit een gedeelde ambitie met belanghebbenden uit een wijk. Door te werken met een wijkmanager, iemand die bewoners en de gemeente dichter bij elkaar brengt en focust op de leefbaarheid van een wijk, worden integraliteit en de wensen en behoeften van bewoners gewaarborgd in de plannen.