Als twee dure diagonale liften al jarenlang niet werken kan je er ook gewoon een kunstwerk van maken. Dit is wat de gemeente ‘s-Hertogenbosch deed als tijdelijke oplossing voor het hoofdpijndossier van de kapotte liften bij de brug die het Paleiskwartier met de binnenstad verbindt. Zoeken naar zulke creatieve oplossingen voor maatschappelijke opgaven in de gemeente is de taak van beleidsmedewerker Cultuur Jur Jacobs. Zijn functie is om een verbinding te leggen tussen het creatieve veld en maatschappelijke kwesties. Dit moet ervoor zorgen dat er meer samenwerking ontstaat tussen verschillende afdelingen, licht Jacobs toe. “We moeten minder in sectoren werken en meer met elkaar als één gemeente kijken wat de opgaven zijn.”
Moeiteloos somt Jacobs de verschillende voorbeelden op van maatschappelijke kwesties die vragen om meer samenwerking en creativiteit. Neem de trafohuisjes die door de hele stad nodig zijn om in de groeiende energiebehoefte te voorzien. De gemeente ontwikkelt nu een visie om te zorgen dat de honderden transformatiestations een plek krijgen zonder de mooie historische stad teveel geweld aan te doen. Maar lost dit het echte probleem wel op vraagt Jacobs zich af. “We gebruiken te veel stroom, daar zou het gesprek over moeten gaan. Dit onderwerp gaat niet alleen de afdeling aan die de huisjes plaatst, maar ook andere afdelingen zoals maatschappelijke ontwikkeling en stadsbeheer.” Een ander voorbeeld is bijvoorbeeld omgaan met armoede. “Als een subsidieregeling niet werkt wordt de oplossing gezocht bij de regeling, niet het onderliggende probleem van armoede.” Zo gaat het vaker ziet Jacobs. “We moeten met elkaar juist beter naar het oorspronkelijke probleem kijken en niet met een oplossing voor een oplossing komen.”
Inzet van verbeelding
Om op nieuwe manieren naar maatschappelijke vraagstukken te kijken werkt Jacobs samen met artistiek ontwerpend onderzoeker Ellen Bijsterbosch (SETUP). Die samenwerking ontstond in het project Talentvolle Gemeenten, waarbij kunstenaars gemeenten helpen om met de inzet van verbeelding, verwondering en het stellen van andere vragen maatschappelijke kwesties aan te pakken. Als een soort van antropoloog zat Bijsterbosch de afgelopen periode bij veel gemeentelijke vergaderingen. Het viel haar op dat angst vaak een rol speelt bij gemeentelijke beslissingen, bijvoorbeeld als het gaat om mogelijke reacties van bewoners of de gemeenteraad. Zo ontstaat risicomijdend gedrag ziet zij als ontwerpend onderzoeker. “Medewerkers schuiven daarom beslissingen voor zich uit. Dan gaat het over het zo min mogelijk boos maken van mensen in plaats van hoe doen we het goede.”
Kunstprojecten, zoals waar zij nu aan werkt, zijn dan ook spannend voor een gemeente realiseert Bijsterbosch. “Als je met kunstenaars werkt komt er per definitie iets uit wat je nog niet kent. In een andere gemeente zei een medewerker dat de organisatie eigenlijk geen onderzoek wil waarvan de uitkomst nog onbekend is.” Dat ervaart Jacobs ook als beleidsmedewerker: “Vandaag vroeg nog iemand mij wat er dan uit komt. Dat weten we juist nog niet, en dat wordt ingewikkeld gevonden. Dit is anders dan een organisatieadviesbureau inhuren waarbij je de uitkomst eigenlijk al weet. Ik hoop dat als we dit vaker doen we meer risico’s durven aangaan.”
Ambtelijke angsten te lijf met een spookhuis
Om de stappen naar een cultuurverandering te zetten werkt Bijsterbosch aan de casus van het evenementenbeleid. Ook weer zo’n onderwerp waarbij verschillende afdelingen van de gemeente moet samenwerken. Het raakt bijvoorbeeld aan regelgeving, cultuur, veiligheid en openbare ruimte. Jacobs: “Dit onderwerp werd als een hete aardappel doorgegeven, want er is nog geen duidelijke visie om keuzes te maken tussen evenementen.”
Bijsterbosch wil als ontwerper graag een ambtelijk spookhuis maken gebaseerd op deze casus: “Daarin verwerken we alle angsten van mensen die werken aan de evenementenvisie. De aankomende tijd gaan we testen wat voor elementen daar goed in kunnen werken. Denk bijvoorbeeld aan audio en video met bewoners die boos zijn.” Ze noemt het een provotype, een provocatief prototype. “Ik wil alle geleefde ambtelijke angsten verwerken zodat het een ervaring wordt waarin medewerkers een gedeelde grond krijgen om elkaars angsten beter te begrijpen. Het moet zorgen voor meer bewustzijn van de meervoudige perspectieven binnen de organisatie.”
Voor Bijsterbosch is het daarbij essentieel dat het een ervaring is in plaats van een oppervlakkig gesprek. “Een gedeelde ervaring geeft een duidelijke gedeelde taal, omdat het anders bij organisatieverandering vaak blijft hangen in een oppervlakkige taal met termen zoals ‘eigenaarschap’. Dan heb je aan de oppervlakte een leuke vergadering gehad, maar je komt niet tot de kern en zo verandert er niets.” De ontwerper droomt ervan dat uiteindelijk ambtenaren samen met gemeenteraadsleden het spookhuis bezoeken, zodat in beleidsvormingen de angsten voor politieke relletjes kunnen worden overwonnen. “Ik merk dat er een verlangen is om een beter gesprek te hebben tussen de ambtelijke en politieke wereld.”
Start van het project in ‘s-Hertogenbosch
Klik op afbeelding om te vergroten.