Ervaringsdeskundige armoede: “Laat je vooroordelen thuis”

In oktober organiseerde Platform31 de tweedaagse masterclass Energietransitie, Armoede & Gedrag in Roermond. Tijdens de masterclass onderzochten deelnemers van Limburgse gemeenten en woningcorporaties wat de relatie is tussen de energietransitie en armoede, en welke rol gedrag daarbij speelt. De torenhoge energieprijzen maken het opdoen van kennis en inspiratie voor de aanpak van energiearmoede extra urgent.

Bevlogen verhaal over armoede

Onder begeleiding van verschillende deskundigen kwamen alle aspecten van een effectieve aanpak voorbij – van gedragspsychologie tot financieringsvraagstukken. Wat op veel deelnemers echter de meeste indruk maakte was het vraaggesprek met Riane Kuzee-Hoogeveen. Zij is ervaringsdeskundige op het gebied van armoede. Door haar verhaal te doen slaagde ze erin om deelnemers mee te nemen in de belevingswereld van mensen die in armoede leven; zij bood hen inzicht in en perspectief op de relatie met bewoners met een smalle beurs.

Wanneer Platform31 haar een maand na de masterclass opnieuw spreekt, brengt Riane haar verhaal met dezelfde bevlogenheid als in Roermond. Er valt volgens haar nog veel te winnen in de relatie tussen publieke instanties en mensen in armoede wanneer het gaat over openheid, kwetsbaarheid, en het achterlaten van vooroordelen. Uiteindelijk, stelt ze, moeten mensen met menselijkheid benaderd worden.

Riane weet waar ze het over heeft. Nadat ze jaren geleden met haar dochter en huisdieren vluchtte voor haar gewelddadige en schizofrene man, moest ze haar leven opnieuw opbouwen op een geheim adres in een dorpje bovenin Groningen, ver weg van haar oude woonplaats in de Randstad. De trauma’s uit het verleden en de opvoeding van haar dochter stonden Riane lange tijd in de weg bij het vinden van betaald werk.

Armoede is niet enkel een gebrek aan geld

Desondanks vond Riane in het dorp de sociale controle en rust die ze nodig had om zich veilig te voelen. Ze deed vrijwilligerswerk om zo toch haar steentje bij te dragen aan de maatschappij. Dit leidde tot een opleiding tot ervaringsdeskundige, die ze volgde op aanraden van de werkconsultent van de gemeente. “Wij kunnen bruggen bouwen over de kloof tussen rijk en arm,” zegt Riane over haar werk. “Op die manier krijgen mensen ‘aan de andere kant’ inzicht in onze leefwereld, waardoor je verbinding met elkaar kunt maken.”

En dat is hard nodig. Er rust volgens Riane nog altijd een taboe op armoede; het is iets waar mensen niet makkelijk over praten. Ze legt uit dat armoede niet enkel een gebrek aan geld is. “Armoede is een tekort aan iets dat je echt nodig hebt,” vat ze haar standpunt kernachtig samen. “Dat kan veiligheid zijn, het kan een dak boven je hoofd zijn, of het missen van geborgenheid.” Wantrouwen is dan een natuurlijke houding. Daarom is het volgens Riane het opbouwen van vertrouwen voorafgaand aan het aandragen van oplossingen van zulk groot belang. Het zou volgens haar veel helpen als hulpverleners en consulenten dit fundamentele aspect van armoede beter zouden begrijpen – en er ook naar zouden handelen.

Ze ondervond zelf hoe belangrijk inlevingsvermogen is in het contact met een consulent van de gemeente. In plaats van dat ze veel moeite kwijt zou zijn aan een lange busrit en het regelen van een oppas voor een afspraak op het gemeentehuis, stelde de consulent voor om bij Riane langs te komen. Dit voorstel maakte voor haar een wereld van verschil. “Ze kwam niet langs om me te controleren, maar gewoon om te kijken of het goed met me ging. Dat is ook wat ik nodig had.”

Onoverkomelijk ondanks simpele rekensom

Riane past dit inlevingsvermogen inmiddels ook toe in haar eigen werk voor stichting Sterk Uit Armoede. “Je hoort ons, maar je luistert ook,” was een compliment dat zij eens van een cliënt te horen kreeg. Ze roept gemeenten en andere instellingen dan ook op om hier een voorbeeld aan te nemen. Er is maatwerk nodig om mensen in armoede te helpen. Zeker wanneer het over verduurzaming van woningen gaat waar immers veel geld voor nodig is.

Leningen en terugverdientijden zijn daarbij uit den boze. Voor Riane staat het aangaan van een lening gelijk aan het verliezen van autonomie, iets wat haar heel veel waard is. Hoe simpel de rekensom ook kan zijn, en hoe veel er ook kan worden terugverdiend, het feit dat eerst moet worden geïnvesteerd is voor veel mensen in armoede een onoverkomelijk risico dat ze niet willen aangaan. Net zoals een toeslagenouder twee keer zal nadenken alvorens een toeslag aan te vragen.

Energiecoach of energieverkenner

Bovendien speelt woordkeuze hierbij een belangrijke rol. De inzet van een energiecoach stuit bij Riane op weerstand, omdat ze daarbij het gevoel krijgt dat iemand (de coach) haar van bovenaf oplegt hoe ze met energie moet omgaan. Tijdens de masterclass Energietransitie, Armoede & Gedrag was ze dan ook blij om te horen dat een van de aanwezige gemeenten de term ‘energieverkenner’ gebruikt. Dit is een neutrale term die geen machtsverhouding impliceert.

Zo waren er voor zowel Riane als de deelnemers aan de masterclass meerdere momenten waarop hun ogen werden geopend en ze met elkaar konden leren hoe mensen verschillend tegen de energietransitie en armoede aankijken. Rianes belangrijkste les aan gemeenten en woningcorporaties is hoe dan ook simpel: “Ga het gesprek open en eerlijk aan. Laat je vooroordelen thuis en durf jezelf kwetsbaar op te stellen.” Niet alleen omdat het prettiger is voor zowel de bewoner als de consulent of ambtenaar, maar vooral ook omdat het beter werkt.