Een goede omgevingsvisie vraagt overleg, concretisering en keuzes

Gemeenten hebben te maken met veel ruimtelijke vraagstukken. Nieuwe ontwikkelingen, maar ook het behoud van bestaande waarden kunnen tot discussie leiden. Die nieuwe ontwikkelingen worden vorm gegeven in de omgevingsvisie. Tijdens de leerkring Omgevingswet van de G40/G4 op 22 juni 2023 bespraken we hoe gemeenten nu hun omgevingsvisies voorbereiden. Hiervoor gebruikten we dilemma’s en redeneerden we vanuit het planproces van een nieuwe ontwikkeling.

De omgevingsvisie en het omgevingsplan zijn belangrijke gemeentelijke instrumenten onder de Omgevingswet. De omgevingsvisie is voor beleidsontwikkeling en het omgevingsplan is voor het vastleggen van beleid. Om concretisering in het omgevingsplan mogelijk te maken, moet de omgevingsvisie genoeg antwoorden bevatten.

Een goede omgevingsvisie: wat is dat?

Een goede omgevingsvisie voorkomt dat in de ontwikkeling en uitwerking van elk initiatief discussie ontstaat over wat wel en wat niet de bedoeling is. Het is alleen nauwelijks mogelijk om in een omgevingsvisie met alle potentiële ontwikkelingen rekening te houden en daarover een helder kader te schetsen. Het is daarom zoeken naar de juiste balans tussen concreetheid en het inzetten van andere tools, processen of instrumenten om tot transparante besluiten te komen. Elke omgevingsvisie zal anders zijn, omdat de lokale context verschilt. Denk aan andere ruimtelijke dynamiek of politiek. Omdat een omgevingsvisie vormvrij is, is het zoeken naar de juiste vorm. Deze vier tips helpen bij het maken van een goede omgevingsvisie.

Tip 1: Ga moeilijke beslissingen niet uit de weg

Bij ruimtelijke ontwikkelingen zijn er vaak tegenstrijdige belangen. Het gemeentebestuur moet regelmatig sturende keuzes maken. Veel omgevingsvisies bevatten ronkende doelstellingen, zonder duidelijk oog te hebben voor eventuele tegenstand. Schets daarom in een omgevingsvisie duidelijke kaders, zodat dit ook helder is voor de uitvoering. Het is transparant naar inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties toe: zij weten vroeg waar het eventueel schuurt en dus waar ze aan toe zijn. Voor initiatiefnemers is het duidelijk waaraan een ontwikkeling moet voldoen, omwonenden weten wat ze kunnen verwachten en de gemeenteraad zal bij de behandeling van een omgevingsplan niet met aanvullende regels komen. Bovendien zorgt het voor een duidelijke scheiding tussen de verantwoordelijkheden van college en raad.

Dit soort beslissingen kunnen wel moeilijk zijn, omdat het tegen belangen van andere belanghebbenden in kan gaan. Bereid je dus voor op mogelijk moeilijke discussies om tot een goede omgevingsvisie te komen.

Tip 2: Maak een concretisering op gebiedsniveau

Een omgevingsvisie moet zo concreet mogelijk zijn. In veel gevallen zal het niet lukken om alles in een omgevingsvisie te laten landen. Als uitwerkingen te veel details bevatten, is het handiger om een concretisering op gebiedsniveau te maken. Bijvoorbeeld in een gebiedsvisie of gebiedsgericht programma. Zo’n gebiedsvisie stelt de gemeenteraad dan vast, en is een actualisatie van de omgevingsvisie. Het vormt dan tevens het kader waarbinnen het college een (gebiedsgericht) programma in het kader van de Omgevingsvisie kan uitwerken. In de Omgevingswet is de bevoegdheid voor het vaststellen van een programma immers aan het college gelaten.

Het is natuurlijk ook mogelijk om zoveel mogelijk in een omgevingsvisie te vatten. Bijvoorbeeld door per gebied verschil in prioritering aan te geven. Zo kijkt de gemeente Deventer naar de mogelijkheid om per gebied aan te geven wat de ambities zijn en welke onderwerpen prioriteit hebben in elk gebied. Ook gaat het dan over ontwikkelrichtingen in de visie: functies die al dan niet of onder voorwaarden zijn toegestaan. Dit helpt bij de beoordeling van initiatieven.

Tip 3: Organiseer een omgevingstafel

Het zal vaak voorkomen dat een vergunningaanvraag behandeld kan worden met een rondje e-mails. Soms zijn er aanvragen die schuren (omdat ze bijvoorbeeld niet in de omgevingsvisie passen) en waarbij fysiek overleg nodig is. Organiseer dan een omgevingstafel.

Met het organiseren van een omgevingstafel kun je verschillende beleidsvelden aan tafel zetten. Door met elkaar in gesprek te gaan zorg je ervoor dat de verschillende mensen zich echt als team gaan gedragen. Deelnemers denken met elkaar mee en kunnen gezamenlijk tot afwegingen komen.

Een omgevingstafel moet daarom fysiek plaatsvinden. Je kan makkelijker om verduidelijkingen vragen. Zo kunnen deelnemers met elkaar meedenken hoe een ontwikkeling toch binnen de bestaande kaders van het beleid en van de omgevingsvisie kunnen vallen, in plaats van het af te keuren.

Tip 4: Betrek alle stakeholders vroeg

Door stakeholders vroeg te betrekken, komen alle belangen tijdig in beeld. En hoe eerder belangen in beeld komen, hoe makkelijker het is om slimme combinaties te maken en bepaalde belangen mee te koppelen.

Op het eerste oog lijk het betrekken van stakeholders misschien niet zoveel te maken te hebben met de samenhang tussen omgevingsvisie en omgevingsplan. Maar met een omgevingsvisie neemt een gemeenteraad besluiten die stakeholders aangaan, en die dus ook doorwerken in een omgevingsplan. Om goede afstemming te verzekeren is het dus slim om vroeg discussies met stakeholders te hebben over uitgangspunten in de omgevingsvisie en het omgevingsplan.