De toekomstbehendige overheid: ambtelijk vakwerk als antwoord op complexiteit

De huidige optelsom van transities en crises is zowel een gevolg als kenmerk van de steeds complexere maatschappij. Het is heel verleidelijk voor overheid en burgers om die complexiteit te willen ‘versimpelen’. Alleen, dat lost niets op: de wereld is complex.

Hoe kan de overheid met al deze complexiteit omgaan zodat ze betekenisvol blijft en mede daardoor het vertrouwen van burgers en organisaties weer terugwint? Het antwoord dat in dit essay centraal staat is ’toekomstbehendigheid’. In feite: eigentijds ambtelijk vakwerk.

Toekomstbestendig of toekomstbehendig?
Illustratie: Gerard van Vliet

Toekomstbehendig is een houding

De term toekomstbehendigheid is nog niet erg ingeburgerd. Toch zal de lezer wel gelijk een gevoel hebben voor wat het zou kunnen inhouden. Dit essay biedt een mozaïek van ingrediënten die dat gevoel wat meer richting geven. Ingrediënten zoals en-en-denken, complexiteit omarmen, navigeren, schakelen, aanpassend vermogen als inherent aspect in plaats van een hinderlijke fout. Maar bovenal de houding om dit alles niet als bedreigend te zien. De wereld is complex en als wij, met de overheid voorop, daar niet beter mee omgaan, dan draaien we ons vast in een permanente staat van crisis en paniek. Daar wordt niemand beter van.

Hier ga je het antwoord niet vinden, maar…

Dit essay is geen eindpunt. Het is een tussenstand in een proces, dat hopelijk mensen nog meer aan het denken zet. De vorm van dit essay daagt ook daartoe uit. Illustraties (zoals hierboven), vragen en quotes helpen bij het vormen en openen van de eigen gedachten – die de lezer/denker in het document op kan tekenen en bewaren als werkdocument.

Het kan voor een gemiddelde ambtenaar wellicht frustrerend zijn om te lezen “hier ga je het antwoord niet vinden”. Tegelijk is dat meteen een eerste stap in de houding waar het over gaat: de zoektocht naar lineaire antwoorden en perfectie is precies waar we van af moeten. Complexiteit laat zich niet oplossen, we moeten ermee omgaan. Anders maken we het onszelf juist ingewikkeld.

Dit essay komt voort uit een jaar aan gesprekken, sessies en reflectie op de term ‘Toekomstbehendige overheid’. Kersten is niet de enige; interessant is het Lectorenplatform Toekomstbehendig Bestuur, dat bezig is met een position paper. Zodra er een publieke link beschikbaar is, voegen we die aan deze pagina toe.