De energietransitie verbindt: Europese steden leren van elkaar in Rotterdam

Met zo’n 70 deelnemers vanuit 37 Europese steden in 15 landen was een breed pallet aan culturele en professionele achtergronden aanwezig. Samen gingen de deelnemers de uitdaging aan: hoe zorgen we dat we in Europa niet overal steeds het wiel opnieuw uitvinden, maar juist kunnen versnellen in de energietransitie? De workshop in Rotterdam was zowel de plek waar dit vraagstuk besproken werd als zélf een voorbeeld van uitwisseling. En werd dan ook veel besproken, met onderstaande drie lessen als belangrijkste resultaten.

Les 1. Participatie is overal een belangrijk thema

Participatie en communicatie in de energietransitie is een onderwerp waarover in heel Europa actief nagedacht wordt. Het wordt door de meeste deelnemers gezien als een essentieel onderdeel van de energie- en warmtetransitie. Het vormt niet overal het startpunt van de aanpak. Maar het besef dat goede participatie noodzakelijk is om alle bewoners mee te krijgen in de transitie is overal duidelijk aanwezig.

In de werksessies van de deelnemers bleek ook dat het soort transitie niet zo veel uitmaakt. Of je nou van aardgas of kolen moeten afstappen en naar een collectief warmtesysteem wisselt, of op een volledig elektrische oplossing met hernieuwbare bronnen overgaat. Voor bewoners betekent het hoe dan ook een grote verandering waarbij je op weerstand kunt stuiten.

Bovendien valt op dat de meeste van de aanwezige landen meerwaarde zien in een bewoner-georiënteerde aanpak, met ruimte voor co-creatie en aandacht voor de lokale context en alle soorten bewoners. Participatie en communicatie lijkt daarmee bij uitstek een onderwerp waarover gemeenten vanuit heel Europa onderling veel van elkaar kunnen leren, ook als hun situaties op het eerste gezicht lijken te verschillen. Via deelname aan een van de negen call-onderwerpen binnen DUT krijgen gemeenten de ruimte om deze uitwisseling tot stand te brengen.

Les 2. Data is zowel een kans als een struikelblok

Het onderwerp data kwam op meerdere momenten en op verschillende manieren terug in de discussies. Verschillende landen zien het inzetten van data als kans maar ook als struikelblok. Zo werd bijvoorbeeld aangehaald dat een dashboard met real-time data goed gebruikt zou kunnen worden als communicatiemiddel in een participatieproces. Hiermee zou je inzichtelijk kunnen maken wat het verduurzamen van huizen in een wijk oplevert.

Tegelijkertijd werd ook erkend dat er veel verschillen zijn tussen Europese landen wat betreft het gebruik en de omgang met data. Zo heeft in het ene land de gemeente zelf beschikking over de benodigde data en is het in andere landen veel meer versnipperd, wat het delen en gebruiken van die data bij het maken van verduurzamingsplannen lastiger maakt. Op het gebied van data is het daarom des te belangrijker om goede voorbeelden te delen van manieren waarop je data op een bruikbare wijze inzichtelijk maakt.

De huidige DUT-call geeft ruimte voor Nederlandse deelnemers om hun expertise in te brengen en verder uit te bouwen, zoals in het derde onderwerp van de PED-afdeling “Enabling Systems for Local Energy Transitions: Collaboration and Sustainable Investment”.

Les 3. Speel met werkvormen: alleen delen is niet genoeg

Omdat het uitwisselen van kennis en ervaringen een belangrijk onderdeel van deze workshop was, is veel aandacht besteed aan het werken met verschillende werkvormen. De verschillende werkvormen zorgen ervoor dat deelnemers gestimuleerd worden om actief na te denken over kennis en ervaringen van anderen – om vervolgens de vertaalslag te maken naar de eigen situatie.

Rollenspel

Sommige werkvormen bleken beter te werken voor het op gang brengen van inhoudelijke discussies dan anderen. Zo werd in een van de workshopsessies gewerkt met een rollenspel. Deze methode zorgt ervoor dat de richting van het gesprek redelijk gefocust is. Het kan ook als uitdagend of ingewikkeld ervaren worden door deelnemers wanneer ze niet (goed) bekend zijn met hun te spelen rol. Hierdoor kan er veel tijd zitten in het doorgronden van de rollen en kaders van de casus en is er minder tijd over voor inhoudelijke discussie. Om zoveel mogelijk uit deze werkvorm te halen is het daarom nodig om duidelijke kaders en doelen bij de verschillende rollen mee te geven aan de deelnemers.

Wereldcafé

Geheel andere resultaten waren zichtbaar in de methode ‘wereldcafé’. Hierbij ‘hoppen’ kleine groepjes van tafel naar tafel waar ze telkens een andere vraag of probleemstelling bespreken. Het idee is om de setting informeel te houden. Alsof je in een echt café zit te praten. In deze methode bleek het gesprek veel natuurlijker op gang te komen en werd er veel gesproken en gedeeld vanuit de eigen ervaringen. Het gesprek loopt dan wellicht minder gestroomlijnd, maar er is veel ruimte voor ieders inbreng en creativiteit.

Een van de lessen die op basis van het voorgaande kan worden getrokken is om in het achterhoofd te houden dat simpelweg kennis en ervaringen delen niet voldoende is om kennisreplicatie voor elkaar te krijgen. Degene die nieuwe kennis ontvangt moet deze vervolgens verwerken, vertalen en inpassen in de structuren van een ander land, een ander systeem, en een andere dynamiek. Deze vertaalslag is cruciaal om het juiste schaalniveau te bepalen voor een nieuwe techniek of werkwijze in je eigen stad. Mits er heel bewust wordt omgegaan met wat er wel en niet naar een andere context gerepliceerd of gestandaardiseerd kan worden.

Toekomst Europese uitwisseling en samenwerking voor duurzame stedelijke ontwikkeling

Er liggen nog veel kansen om meer van elkaar te leren en samen te werken op Europees niveau. Gezien de gesprekken tussen de workshopdeelnemers zouden gemeenten door heel Europa nog veel meer kennis en voorbeelden met elkaar kunnen uitwisselen om vervolgens de bruikbare elementen te vertalen naar hun eigen praktijk. Maar wat zijn nou goede vormen om in Europa tot uitwisseling en versnelling van de energie- en warmtetransitie te komen? Een workshop als deze bleek een goede manier om (eerste) Europese contacten te leggen en kennis uit te wisselen. Zeker als vooraf goed wordt nagedacht over welke werkvormen passend zijn bij de thema’s of casussen. Platform31 werkt ook aan andere vormen van Europese samenwerking die interessant zijn voor Nederlandse gemeenten.

Hieronder een impressie van de tweedaagse DUT-workshop Climate Neutral Districts.