Bewonersinitiatief Spijkerenergie borgt warmtetransitie met brede aanpak

Om na te gaan hoe bewonersinitiatieven te werk gaan om hun doelen te realiseren, en welke factoren hieraan bijdragen, volgt Platform31 acht verschillende initiatieven in de warmtetransitie, waaronder Spijkernenergie. Spijkerenergie is een bewonersinitiatief in de Arnhemse wijk Spijkerkwartier. Het heeft zich ten doel gesteld om bewustwording over energie(transitie) te stimuleren onder wijkbewoners en hen te helpen energiemaatregelen te realiseren. Centraal staat “duurzame leefbaarheid” van de wijk. Spijkerenergie houdt daarom nadrukkelijk verbinding met het bewonersinitiatief de Blauwe Wijkeconomie (dBWE). De Blauwe Wijkeconomie is in 2014 ontstaan vanuit het idee dat een groene transitie niet kan plaatsvinden zonder een sociale omslag. Inmiddels is het uitgegroeid tot een collectief met vele maatschappelijke initiatieven in de wijk. Deze variëren van een buurtklusbedrijf om mensen op te leiden tot vakman of -vrouw, tot een actiegroep circulariteit.

Voor de Blauwe Wijkeconomie is de ‘democratische transitie’ de transitie die alle andere vraagstukken overkoepelt, en die tegelijkertijd begint in de wijk. Maar die transitie moet nog plaatsvinden, zo geven de initiatiefnemers aan. Daarom is er sinds kort een groep mensen die wijk-burgerraden verkent. De democratische transitie draait er volgens de Blauwe Wijkeconomie om dat mensen zich weer verantwoordelijk gaan voelen voor hun omgeving. Dat is een cruciaal, overkoepelend vraagstuk wanneer je een integrale aanpak nastreeft. De democratische transitie ondersteunt het bewonersinitiatief bij de andere werkzaamheden. “De andere transities zijn dan – als de democratische transitie eenmaal goed op weg is – slechts technisch van aard”.

Een brede aanpak helpt de warmtetransitie

Om hun doelen te bereiken hanteert Spijkerenergie al sinds de oprichting een brede, integrale aanpak. Maar hoe helpt een dergelijke aanpak het initiatief met het behalen van hun doelstellingen voor de warmtetransitie? De initiatiefnemers benadrukken dat het vergroten van de sociale cohesie in de wijk voor hen centraal staat. Dan is het belangrijk om de thema’s aan te grijpen die voor buurtbewoners belangrijk zijn. Een breed aantal thema’s bereikt meer buurtbewoners. Voor veel bewoners van Spijkerkwartier is duurzame energie of energiebesparing doorgaans niet het meest urgent. Door hen op andere thema’s te enthousiasmeren en mee te laten doen, creëert Spijkerenergie een ingang om het thema energie te agenderen. Op deze manier denken de initiatiefnemers een duurzame band met méér bewoners op te bouwen.

Het verbreden versterkt Spijkerenergie ook omdat ze daarmee de energie van vrijwilligers en de kerngroep weten vast te houden. Een gemotiveerde groep vrijwilligers is vaak doorslaggevend voor het slagen van een bewonersinitiatief. Het is daarom belangrijk dat vrijwilligers zich eigenaar voelen van de thema’s en het initiatief. Spijkerenergie meent daarnaast dat de brede aanpak goed is voor de wijk in zijn geheel. Maar belangrijk daarbij is: voorkom dat er dingen dubbel gedaan worden. “Indien wij een nieuw idee hebben, gaan we eerst na of anderen daar ook al mee bezig zijn. Door aan te haken bij andere initiatieven wordt voorkomen dat we steeds zelf het wiel proberen uit te vinden en bouwen we voort op al bestaande kennis”. Zo zorgt Spijkerenergie voor verbinding met alle belangrijke thema’s en houden ze de energie in het initiatief.

Uitvoerende taken overnemen van de gemeente

Spijkerenergie neemt ook een aantal uitvoerende taken rond de warmtetransitie over van de gemeente. Deze taken, vindt Spijkerenergie, kun je het beste op wijkniveau uitvoeren. Het biedt de initiatiefnemers kansen om hun doelstellingen in de energie- en warmtetransitie verder te brengen. Daarom namen zij in 2022 de opdracht van de gemeente aan om de aanpak energiearmoede in hun wijk uit te voeren. Er zijn inmiddels 40 vrijwilligers en 20 professionals aan de slag om de aanpak uit te voeren. Daarmee worden 430 huishoudens geholpen.

In de Arnhemse aanpak energiearmoede worden per wijk energiecoaches en klusteams ingezet. De link met Spijkerenergie en andere thema’s binnen de Blauwe Wijkeconomie was makkelijk gelegd. “We gebruiken de aanpak energiearmoede als ingang om in contact te komen over het thema energie, met buren bij wie dat anders niet zo makkelijk gaat”, zo geven de initiatiefnemers aan. Dat vrijwilligers wél achter de voordeur komen, heeft veel voordelen. Spijkerenergie ziet dat deze werkwijze het initiatief helpt het draagvlak voor de warmtetransitie en het bewustzijn onder wijkbewoners te vergroten. Dankzij hun rol in de uitvoering van de aanpak energiearmoede reikt hun invloed voorbij de voordeur. En voorbij de wijkgrenzen. “Op basis van onze aanpak hebben we een soort blauwdruk opgesteld, die wordt nu in andere wijken overgenomen.”

Gelijkwaardig partnerschap

De uitvoering van gemeentetaken is in 2022 als opdracht gegund aan Spijkerenergie. De initiatiefnemers ervaren daardoor een opdrachtgever-opdrachtnemerverhouding tot de gemeente. Volgens de initiatiefnemers ontbreekt daardoor de betrokkenheid en ondersteuning van de gemeente die zij nodig hebben om hun taken goed uit te voeren, tegelijk worden hoge eisen gesteld en wordt verantwoording verzocht voor elk besluit. Dat kost tijd. Graag zou Spijkerenergie dat anders zien. Het initiatief wil het liefst als gelijkwaardige partner met de gemeente samenwerken en de doelstellingen op hoofdlijnen afspreken. Zo denken zij op basis van vertrouwen te kunnen werken aan hun gezamenlijke doelen.

De omslag naar partnerschap vraagt volgens Spijkerenergie nog wel een verandering in de houding van de gemeente tegenover bewonersinitiatieven. Het initiatief ziet mogelijkheden om die houding te helpen veranderen. Ten eerste door te laten zien dat zij deze verantwoordelijkheid aankunnen en positieve resultaten behalen. Ten tweede door de gemeente een leergang aan te bieden waarin zij vanuit hun ervaringen in Spijkerkwartier laten zien hoe integraal werken er in de praktijk uit kan zien.

Anders, dus leerzaam!

De beschreven aanpak van Spijkerenergie verschilt van andere aanpakken die Platform31 ziet in het onderzoek naar bewonersinitiatieven in de warmtetransitie. De aanpak van Spijkerenergie kan als voorbeeld dienen voor andere initiatieven. Deze strategie zal echter niet voor alle bewonersinitiatieven werken. Een verbreding van activiteiten moet namelijk bij de lokale context en de behoeften van buurtbewoners passen. Ook is het van belang dat vrijwilligers zich eigenaar blijven voelen van het initiatief. Alleen zo behouden zij hun energie en enthousiasme. Spijkerenergie laat zien dat een brede, integrale aanpak én het uitvoeren van gemeentelijke taken kunnen helpen om meer buurtbewoners te bereiken, en zo dichter bij hun doelen te komen.