Belangrijke rol gemeenten in stevige groene EU-ambities

Begin december 2022 organiseerde Platform31, in samenwerking met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) een webinar om uit te lichten hoe Europese regels voor verduurzaming invloed hebben op de praktijk van Nederlandse gemeenten. Robert Dijksterhuis (gezant duurzaam bouwen, ministerie van BZK) schiep overzicht in de bekende en onbekende regelingen van de Europese Green Deal. Caspar Sluiter en Niels Hanskamp van VNG legden uit hoe zij in Brussel en in Nederland lobbyen en een platform voor gemeenten organiseren. Arjan Klein Nibbelink van gemeente Winterswijk liet zien wat er nodig is om als gemeente succesvol te verduurzamen.

Europese groene regelingen flinke kluif

Volgens Robert Dijksterhuis wil de Europese Unie met de Europese Green Deal voorop lopen in de transitie naar een klimaatneutrale economie en gebouwde omgeving. Als eerste stap is daarvoor het fit for 55-pakket gelanceerd, waarmee maatregelen worden genomen om de uitstoot van broeikasgassen in de EU met 55 procent terug te dringen tot 2030. Om dit te bewerkstelligen worden instrumenten als het emissiehandelssysteem (ETS) uitgebreid, en worden nieuwe instrumenten zoals de Effort Sharing Regulation (ESR) geïntroduceerd, waarmee iedere EU-lidstaat zich aan een specifiek toegesneden ‘koolstofbudget’ moeten houden.

Hoe veelomvattend de Green Deal is, blijkt wel uit dit overzicht van minder bekende, maar niet minder invloedrijke regelingen:

• Het Social Climate Fund (SCF) komt tegemoet aan de lastenstijging voor burgers door deze zoveel mogelijk te compenseren. EU-lidstaten krijgen geld uit dit fonds om o.a. huishoudens en bedrijven te ondersteunen, woningverbetering te bekostigen en duurzame mobiliteit te bevorderen. Tot 2032 ontvangt Nederland ca. 650 miljoen euro.
• De Renewable Energy Directive (RED) heeft als doel het aandeel duurzame energie in de EU naar 40% te brengen in 2030. Omgerekend naar Nederlandse maatstaven betekent dit een nationaal percentage van 36 procent. Het Europees parlement wil het EU-doel inmiddels verhogen naar 45 procent.
• Onafhankelijk van het aandeel duurzame energie is het ook wenselijk om de hoeveelheid gebruikte energie te verlagen. Hiervoor is de Energy Efficiency Directive (EED) in het leven geroepen, die als doel heeft om het energiegebruik in de EU met 9 procent te verminderen tot 2030. Het Europees Parlement wil hier nu 13 procent van maken.
• De Energy Performance of Buildings Directive (EPBD) stelt eisen aan de bouw van woningen en andere gebouwen. In de nieuwste versie van deze richtlijn moet nieuwbouw vanaf 2030 emissievrij zijn, hebben energielabels over heel Europa dezelfde betekenis en moeten woningen en utiliteitsgebouwen in respectievelijk 2033 en 2030 minimaal energielabel E hebben.
• De Circular Economy Action Plan (CEAP) vormt een beleidskader voor duurzame producten, waarbij verschillende bestaande regelingen worden herzien en aangescherpt, zoals de bouwproductenverordening, luchtregelgeving en de richtlijn stedelijk afvalwater.

De oorlog in Oekraïne heeft het streven van de EU naar verduurzaming van het continent een extra impuls gegeven. Met het REPowerEU-programma wil de EU zo snel mogelijk onafhankelijk worden van Russische fossiele brandstoffen, wat zal leiden tot een verdere aanscherping van de bovenstaande regelingen EED, RED en EPBD. De uitvoering van deze regelingen is een flinke kluif voor elke lidstaat, waarbij gemeenten een cruciale rol spelen vanwege het lokale niveau waarop de verduurzaming wordt omgezet. De Europese Commissie is zich daarvan bewust en heeft daarom de 100 Climate Neutral & Smart Cities-missie gelanceerd, die steden moet ondersteunen in hun verduurzamingsopgave. In Nederland zijn zeven steden geselecteerd en kijken nog vijf steden mee.

VNG vertaalt internationale afspraken naar lokale werkmethoden

Hoewel de ontwikkelingen snel gaan, is het voor Nederlandse gemeenten mogelijk om invloed uit te oefenen op de besluitvorming. Caspar Sluiter en Niels Hanskamp zijn betrokken bij de Europese activiteiten van VNG namens de Nederlandse gemeenten. Lobbyen en het faciliteren van een platform waarop gemeenten elkaar kunnen ontmoeten zijn daarbij twee belangrijke pijlers van de VNG, naast de (juridische) dienstverlening die wordt geleverd door Kenniscentrum Europa Decentraal (onderdeel van VNG).

De VNG fungeert als een verbindende schakel tussen de lokale en (inter)nationale overheid door het gesprek te voeren met stakeholders binnen Nederland en af te stemmen met de nationale overheid over het vertalen van internationale afspraken naar lokale werkmethoden. In het geval van bijvoorbeeld de EPBD worden ook het bedrijfsleven (Bouwend Nederland, Techniek Nederland), de financiële wereld (Nederlandse Vereniging van Banken) en de huizenbezitters (Vereniging Eigen Huis) betrokken.

European Green Leaf Award-winnaar Winterswijk

Waar al deze inspanningen toe kunnen leiden, vertelt Arjan Klein Nibbelink uit Winterswijk. Zijn gemeente mag zich de trotse winnaar noemen van de European Green Leaf Award 2022. Als kleinste gemeente ooit die deze prijs van de Europese Commissie in ontvangst mocht nemen, bewees Winterswijk dat de inspanningen voor een duurzame leefomgeving gezien en beloond worden. Volgens Klein Nibbelink hangt het succes van zijn gemeente af van: goed bestuur, een vooruitziende blik en goede samenwerking. Met die eigenschappen is het Winterswijk bijvoorbeeld gelukt om het aandeel duurzame energie van 0,9 procent in 2012 tot 12,6 procent in 2020 te verveelvoudigen. Dit werd door de jury van de prijs als een sterke prestatie gezien.

Er zijn stevige ambities in alle bestuurslagen van Europa; er gebeurt al veel om de verduurzaming van de gebouwde omgeving te realiseren. Van de vergevorderde Europese regelgeving tot de verbindende rol van VNG en de lokale successen zoals die van Winterswijk die weer door de Europe Unie worden erkend en gehuldigd – alles draagt bij en laat zien dat Nederlandse gemeenten een belangrijke rol hebben in de energietransitie.