Amsterdam pakt regie: extra inzet op geclusterde woonvormen

De gemeente Amsterdam werkt aan een plan om de bouw en transformatie van woningen te versnellen en beter in te spelen op de woon- en zorgbehoeften van ouderen. Daarvoor hebben zij samen met woningcorporaties, ontwikkelaars, investeerders, beleggers, zorgpartijen en betrokken woongemeenschappen de opgave in beeld gebracht voor hun stad als het gaat om geclusterde woonvormen voor ouderen. Die blijven langer zelfstandig thuis wonen, terwijl 60% van de ouderen nog niet in een (volledig) toegankelijke woning woont. Tegelijkertijd neemt het aantal vrijwilligers en mantelzorgers in verhouding af en zijn er ook tekorten op de arbeidsmarkt voor welzijn en zorg. Dit vraagt om nieuwe woonvormen tussen zelfstandig wonen en het verpleeghuis in. “In Amsterdam zijn 1.200 extra geclusterde woonvormen nodig, in zowel de nieuwbouw als de bestaande bouw tussen nu en 2040. Een grote opgave, zeker gegeven de grote schaarste aan betaalbare woningen in Amsterdam. Daarbij moeten dus afwegingen gemaakt worden tussen verschillende doelgroepen. En dan moet ook blijken hoe groot het gat is tussen vraag en aanbod”, vertelt Sanne van der Lelij, kwartiermaker ouderenhuisvesting bij de gemeente Amsterdam.

“In de praktijk zien we dat de realisatie van geclusterde woonvormen voor ouderen niet de aantallen haalt die wij willen, vooral in het middensegment. Daarom gaan we komend jaar in beeld brengen wat de te verwachten nieuwbouwproductie is en wat we in de bestaande voorraad kunnen gaan realiseren. Op die manier krijgen we meer inzicht in hoeverre we erin gaan slagen om aan de huidige ambitie van 500 woningen per jaar te kunnen gaan voldoen. Om tot versnelling te komen, gaan we de intentieverklaring geclusterd wonen verlengen en verbeteren.

De nieuwe Uitvoeringsagenda ouderenhuisvesting (juli 2024) bestaat uit drie actielijnen, variërend van de productie van woningen, het organiseren van zorg dichtbij en doorstroming.”

Actielijn 1: productie voor ouderen geschikte woningen

Om zicht te krijgen op de benodigde productie van woningen voor senioren heeft de gemeente de woningbehoefte voor verschillende groepen in kaart gebracht. Van der Lelij: “De druk op de woningmarkt is groot. De behoeftes van al deze doelgroepen samen zijn niet alleen met nieuwbouw op te lossen. Daarom kijken we naast nieuwbouw ook naar de bestaande voorraad. Er zijn locaties die geschikter zijn voor ouderen en locaties die geschikter zijn voor bijvoorbeeld studenten. Daarom werken we in de nieuwbouw met gebiedsprofielen. Hierin staat onder meer hoe de woningvoorraad is opgebouwd en welke huishoudtypes er wonen. Gezien de schaarste wordt een zorgvuldige afweging gemaakt in programmering van de verschillende locaties. Ook kijken we waar welke doelgroepen het meest kansrijk zijn. Als de gemeente dan zelf grond in bezit heeft, kunnen we sturen op programmering via het uitzetten van tenders. Dit kan nu nog bij een vijfde van de locaties, maar wordt wel steeds minder.”

Actielijn 2: wonen en zorg nabij

De tweede actielijn is het organiseren van wonen en zorg dichtbij. Vanuit een zorgaanbieder en een corporatie is gestart met het project Lang Leven Thuis Flat. De gemeente faciliteert dit project met financiële middelen en inzet van capaciteit en zet in op 30 van dit soort flats.

Lang Leven Thuis Flats zijn bestaande wooncomplexen van corporaties die voor meer dan de helft al bewoond worden door ouderen. Deze zijn vaak in zijn geheel gelabeld voor ouderen en veelal geschikt voor zorgbehoevende ouderen. Partijen die bij dit concept betrokken zijn, ontwikkelen activiteiten die gericht zijn op preventie, vroegsignalering, ontmoeting, verbinding en activering. In de Lang Leven Thuis Flats wordt vaak een klein deel van de woningen verhuurd aan mensen die alleen daar mogen wonen als ze een zware zorgvraag hebben en die bij een vooraf aangewezen zorgaanbieder zullen afnemen. De afname van zorg is op die manier voor deze woningen gegarandeerd, waardoor een vast team van zorg- en welzijnsmedwerkers aanwezig kan zijn. Ook de reguliere huurders kunnen ervoor kiezen om van dit zorgaanbod gebruik te maken. Om van de Lang Leven Thuisflats een succes te maken is het belangrijk om aansluiting te vinden bij actieve bewoners en te werken aan community building.

Van der Lelij: “De gemeente heeft ook de eerste stappen gezet om dit concept op buurtniveau te organiseren. De cohesie en informele zorg willen we versterken met de inzet van woonzorgcirkels. Dat ligt ingewikkelder dan binnen een Lang Leven Thuis Flat. Er zijn immers meer partijen bij betrokken en de samenhang en samenwerking zijn niet altijd vanzelfsprekend.

De uitkomst van de evaluatie van de huidige pilots gaat bepalen of we een doorstart gaan maken naar andere buurten.”

Actielijn 3: voorlichting langer zelfstandig (thuis) wonen en doorstroming

Tot slot gaat de gemeente aan de slag met bewustwording onder ouderen. “De bestaande voorlichting willen we doorontwikkelen naar een ketenaanpak langer zelfstandig thuis. De gemeente zet vooral in op het organiseren van informatiemarkten op stadsdeelniveau en subsidieert de inzet van wooncoaches via stichting !WOON. De informatiemarkten worden vooral bezocht door vitale en autochtone ouderen. Om ook de doelgroep met een niet-westerse achtergrond te bereiken, passen we maatwerk toe. Vanaf 2024 is in drie verschillende stadsdelen gestart met pilots, waarin onder andere verhuis- en bewonerscoaches actief zijn. We zien dat de pilots in de verschillende stadsdelen uiteindelijk ieder een eigen aanpak kregen, gevoed door de doelgroepen en de organisaties die er werkzaam zijn. De informatie en ervaringen die we uit de informatiemarkten en de pilots halen, gebruiken we voor de aanpak doorstroming die we nu aan het ontwikkelen zijn. ”

De benodigde versnelling vraagt om sturing en keuzes maken

Van der Lelij: “De opgave voor ouderenhuisvesting in Amsterdam is groot. Een snelle, gezamenlijke actie met onze stakeholders om meer geclusterde woningen voor ouderen te realiseren is noodzakelijk. Dat zien we als onze opgave. Tegelijkertijd is er de enorme druk op de woningmarkt: één vijver met heel veel behoeftes. Om onze ambitie te realiseren hebben we elkaar keihard nodig. We moeten zoeken naar de ‘quick wins’, keuzes maken en ook regievoering vanuit de gemeente is belangrijk, zo niet randvoorwaardelijk.”