Beslisboom Woningaanpassingen: van inventarisatie naar aanpassing

Corporaties kunnen met de beslisboom hun woningvoorraad doorlichten op strategisch niveau en krijgen dan inzicht in de mogelijkheden om die voor verschillende doelgroepen aan te passen. Ze kunnen de tool ook inzetten voor het in beeld brengen van de mogelijkheden tot aanpassingen bij renovaties van complexen. Of ze gebruiken hem in individuele gevallen, bijvoorbeeld wanneer een huurder minder mobiel wordt en met aanpassingen van de woning niet zou hoeven te verhuizen.

Behoefteprofielen en inzicht in de woningvoorraad

Tiekstra: “De beslisboom is te gebruiken door een technisch medewerker van een corporatie of iemand van een bouw- of installatiebedrijf en houdt rekening met meerdere behoefteprofielen. Enerzijds die van mensen met een mobiliteitsbeperking: denk aan mensen die makkelijk struikelen, stok- of rollator gebruikers, of mensen die een rolstoel nodig hebben of bedgebonden zijn. Dan helpt een goede toe- en doorgankelijkheid van de woning. Maar we hebben ook rekening gehouden met bewoners met bijvoorbeeld een visuele beperking, licht dementerenden, licht verstandelijk beperkten of mensen met ademhalingsproblemen. Voor mensen met een visuele beperking is goed licht en doorzicht bijvoorbeeld belangrijk; voor mensen met ademhalingsproblemen goede ventilatie. Voor mensen met lichte dementie kun je denken aan een doorzicht en E-health toepassingen als beeldbellen, maar ook aan oriëntatiepunten in de woning.”

De tool start met een toetst op de mate van geschiktheid van een woning voor mensen met een mobiliteitsbeperking. Tiekstra: “Daar ligt de grootste opgave voor het geschikt maken van de woningvoorraad in de toekomst. Soms blijkt dat een woning niet geschikt is te maken voor mensen met een mobiliteitsbeperking, bijvoorbeeld omdat er altijd hoogteverschillen overbrugd zullen moeten blijven worden. Maar misschien kan deze voor mensen met een andere zorgvraag wellicht wel geschikt zijn, denk bijvoorbeeld aan mensen met een verstandelijke beperking. Ook daar biedt de beslisboom handvatten voor.”

Wanneer een corporatie de beslisboom gebruikt om de woningvoorraad door te lichten, is het van belang om als eerste zicht te krijgen op het deel van de woningvoorraad dat ongeschikt is, potentieel geschikt (of aanpasbaar) is en op de woningen die al geschikt zijn. “Met de categorie die potentieel geschikt is, kun je als corporatie verder”, aldus Tiekstra. “We bieden daarom ook concrete suggesties voor een upgrade van de woningen, in de vorm van maatregelenpakketten die ingezet kunnen worden. De (bouwkundige) eisen en maatregelen die in het instrument zijn verwerkt, zijn voor een belangrijk deel gebaseerd op Woonkeur voor de bestaande bouw, maar we hebben bijvoorbeeld ook gekeken naar handvatten voor aanpassingen vanuit checklists voor Comfortinstallateurs en de Snelwijzer Zorg vanuit Techniek Nederland.”

Uitvoering en doorontwikkeling

Tiekstra: “Tot nu toe is de beslisboom het meeste gebruikt bij woningbezoek op locatie om de technische kenmerken van de woning op te nemen. Bezoek van een woning is van belang om tot een goed plan van aanpassingen te komen, want met alleen een plattegrond kun je belangrijke zaken missen zoals een gladde vloer in een badkamer. Tijdens de pilots in de gebiedscoalitie doen we ook ervaring op met een eerste grove beoordeling van woningen op basis van een aantal basiskenmerken en een plattegrond. Dat levert een eerste schifting van welke woningen zonder meer ongeschikt zijn voor mensen met een bepaalde mate van mobiliteitsbeperking. Je ziet dan op basis van het type woning, het bouwjaar en de plattegrond al dat woningen niet geschikt te maken zijn, omdat bepaalde doorgangen of draaicirkels bijvoorbeeld te smal zijn voor het gebruik van een rollator. Je hoeft dan alleen nog op locatie te kijken bij de woningen die potentieel geschikt zijn om daar de fysieke opname te doen zodat je ook de overige kenmerken, zoals eventueel die gladde vloer, in beeld krijgt.”

De tool is ook goed te gebruiken voor de particuliere woningvoorraad. Tiekstra: “We werken met gebiedscoalitie Koudekerk aan den Rijn aan een pilot waarbij woningeigenaren hun woningen zelf beoordelen aan de hand van de beslisboom. Jammer genoeg ligt die pilot nu stil vanwege de corona-maatregelen. Maar we hebben al van de bewoners gehoord dat het behulpzaam kan zijn om, naast de huidige digitale tool die op de i-Pad toegankelijk is, ook een invulformat te ontwikkelen die door bewoners digitaal gebruikt kan worden op locatie. Dat zijn goede tips.”

Ook in de wijk Noorderpark in Assen wordt met de beslisboom gewerkt bij woningen van woningcorporatie Actium. Daar gaat het om een serie corporatiewoningen die gebouwd zijn tussen 1955 en 1970. De woningen worden bekeken op geschiktheid met het oog op ondersteuning en ontzorging van huurders met een zorgvraag. De corporatie speelt in haar beleid al in op de zorgvraag en merkt dat simpele aanpassingen die de technische dienst heeft uitgevoerd al tot grote tevredenheid van de huurders leiden.

Van inventariseren naar doen

De resultaten van de tool op woningvoorraadniveau is een goede basis voor een gesprek over de aanpassingen die je moet doen voor een levensloop- en toekomstbestendige woningvoorraad. Tiekstra: “Maar je moet ook inzicht hebben in de ontwikkeling van de woningvraag in de toekomst. Dat vraagt ook om analyse van de woningmarkt. Wat je vervolgens doet met een eventuele mismatch tussen aanbod en vraag naar de toekomst toe is aan betrokkenen en zal situatie afhankelijk zijn. Dan telt bijvoorbeeld of er een toenemende vraag is of juist niet, of een deel van de voorraad toch al gerenoveerd moet worden of niet, of er mogelijkheden voor nieuwbouw zijn, de kosten van sloop en nieuwbouw, en hoeveel budget er is.

Bij aanpassingen van individuele woningen, wat vaak maatwerk is, zijn ook de kosten natuurlijk belangrijk. Vaak is een hobbel wie de aanpassingen gaat betalen: de corporatie, gemeente (Wmo) of de huurder zelf? Maar ook de vraag of er in een woningen überhaupt aanpassingen voor vergoeding in aanmerking komen.

De beslisboom is ontwikkeld op basis van normeringen (o.a. vanuit Woonkeur) bijvoorbeeld in relatie tot de toe- en doorgankelijkheid van een woning. Mijn ervaring is echter dat mensen hier zelf heel creatief mee worden, en oplossingen bedenken waar ze prima mee uit de voeten kunnen, maar die strikt genomen niet aan de normering voldoen. Ik ben voorbeelden tegen gekomen van discussies over of mensen in aanmerking kwamen voor aanpassingen in de badkamer vanwege een mobiliteitsbeperking, die niet gegund werd omdat de entree van de woning niet geschikt te maken was. Daardoor werd het huis als ongeschikt beschouwd en werden verder geen voorzieningen vergoed, terwijl de achterzijde wel toegankelijk was en deze mensen er geen enkel probleem mee hadden die toegang te gebruiken en daar graag wilden blijven wonen. Mijn advies is: ga daar soepel mee om in onderling overleg. En wees creatief. Met weinig geld kun je vaak al heel wat bereiken. Als je niet een drempel weg kunt halen, kun je misschien een greep bij de overstap maken, zodat iemand zich vast kan houden. Als iemand met de rollator niet van het ene deel van het huis in het andere kan komen, misschien kun je dan met 2 rollators werken. Het gaat er uiteindelijk om dat een bewoner geholpen is als hij of zij wel graag in de woning wil blijven wonen of wanneer een andere woning simpelweg niet voor handen is.”

Meer informatie

De beslisboom is te downloaden op de webpagina’s van Companen en Aedes (pdf).