Zicht op kwetsbare wijken in Enschede door domeinoverstijgende SIA/DIA-methode: nu doorpakken naar de praktijk

Om de Enschedese wijken leefbaar en vitaal te houden bleef een brede inzet op het gebied van wijkverbetering nodig. Diepemaat vertelt: “Enschede is van oudsher geen rijke gemeente, dus het is noodzakelijk om het rendement van elke euro uit reguliere stromen te optimaliseren.” Daarom werd de Stedelijke Investeringsafweging (SIA) ontwikkeld. De SIA is een instrument om inzicht te geven in welke wijken zich de grootste urgenties (opgaven) en potenties (investeringskansen) voordoen om initiatieven van verschillende partijen te koppelen. Vanuit de SIA werd het bestaande vage beeld van kwetsbare wijken omgezet in een duidelijk beeld gebaseerd op harde data. Dit beeld geeft inzicht in kwetsbaarheden op buurtniveau, maar laat ook op stedelijk niveau zien dat er grote verschillen tussen buurten zijn. Door vervolgens met duidingssessies de uitkomsten verder te analyseren wordt duidelijk in welke wijken een integrale gebiedsgerichte aanpak meerwaarde heeft en welke koppelkansen er zijn bij kleinere en minder integrale aanpakken. Ook wordt door de gezamenlijke duiding voorkomen dat ‘deel-buurten’ wegvallen in de tool. Kwetsbare wijken met relatief veel corporatiebezit bieden de meeste kansen voor een integrale aanpak. Voor deze wijken wordt een Dynamische Investeringsagenda (DIA) opgesteld. De DIA heeft als doel het bundelen van investeringsbudgetten van betrokken partijen (gemeente, woningcorporaties, netbeheerders, etc.) voor stedelijke vernieuwing van de middellange termijn (5-10 jaar).

DIA’s zijn in pilotvorm uitgewerkt in de gebieden Twekkelerveld, Cromhoffpark en De Posten: hier wordt ervaring opgedaan met deze vorm van ‘gezamenlijke gebiedsontwikkeling’. Twekkelerveld is de eerste wijk waar de gemeente samen met de corporaties De Woonplaats, Domijn en Ons Huis is gestart met deze pragmatische aanpak op basis van de DIA-werkwijze. Plannen worden vroegtijdig uitgewisseld zodat adaptief programmeren mogelijk wordt en zodat financieringsstromen die overlappen samen kunnen komen tot één investeringsagenda.

Met open boeken samen op zoek naar kansen

Dankzij het pionieren van de gemeente Enschede met de SIA/DIA-werkwijze blijven wijken die extra aandacht nodig hebben op het netvlies van gemeentebestuur, maar ook van woningcorporaties. De grote diversiteit aan opgaven op lokaal niveau worden door de SIA-werkwijze inzichtelijk gemaakt. De aanpak is gericht op ontkokering binnen de gemeente en intensievere samenwerking met externe partners. Diepemaat: “Met de SIA/DIA-werkwijze wil de gemeente in gesprek met alle partners in het gebied. Door opgaven bij elkaar te brengen wordt duidelijk wie elkaar waar nodig heeft”. Doordat verschillende partners met de boeken open rond de tafel gaan, kunnen werkprocessen beter worden afgestemd en worden koppelkansen zichtbaar. Daarnaast kan vanuit een DIA een gezamenlijke communicatiestrategie worden opgesteld. Dat werkt voor bewoners verhelderend.

Tot nu toe heeft dit vooral geresulteerd in fysieke koppelkansen, zoals de vervanging van ondergrondse infrastructuur in combinatie met de aanpak van de openbare ruimte en maatregelen voor klimaatadaptatie. Via de welzijnsorganisatie worden vrijwilligers geworven die opgeleid worden als energiecoach en in Twekkelerveld kon een beeldbepalend pand gerenoveerd worden tot multifunctioneel Huis van de Wijk. Er ontstaan investeringsagenda’s en wijkcoalities, waardoor niet meer langs elkaar heen gewerkt wordt. Het samenwerken is echter nog niet vanzelfsprekend en vaak hard werken. “De betrokken corporaties delen hun plannen en dat is een belangrijke eerste stap”, vertelt Diepemaat. “De volgende stap ligt in samenwerking in de uitvoering. Daar ligt vervolgens een nieuwe uitdaging, want organisatieculturen verschillen nu eenmaal. Ook blijkt het nog lastig om de zorgorganisaties in Twekkelerveld goed aan te haken. Dit is echter wel noodzakelijk gezien de sociale opgave, daarom blijven we in gesprek en gaan we stap voor stap vooruit.”

Een werkwijze die domeinen overstijgt

De SIA/DIA-werkwijze introduceert een werkwijze binnen de gemeente waarin het integrale gebiedsbelang voorop staat en organisatorisch over domeinen heen gestapt wordt. In de gemeente Enschede wordt gewerkt met stadsdeelwethouders. Deze worden ondersteund door stadsdeelmanagementteams die bestaan uit een manager en wijkregisseurs die de ‘ogen en oren’ van de gemeente zijn in de stadsdelen. Deze teams hebben nauw contact met ambtenaren uit de domeinen sociaal, fysiek en veiligheid waardoor de teams als een satéprikker door de organisatie lopen. Dit bevordert het integraal werken in wijken. Daarnaast is voor de SIA/DIA-werkwijze ook de betrokkenheid van de verantwoordelijke vakwethouder noodzakelijk om de grote opgaven te realiseren. Daardoor ligt de werkwijze ook bestuurlijk verankerd. Desalniettemin geeft Diepemaat aan dat er bestuurlijk nog werk aan de winkel is: “De binding van de bestuurders met de werkwijze, ook bij andere partijen zoals woningcorporaties, moet worden versterkt.”

Van inzicht naar praktische uitvoering

De SIA/DIA-werkwijze biedt heel veel mogelijkheden, maar Diepemaat herkent dat de praktische uitvoering nog in de kinderschoenen staat. “Onze uitdaging is nu heel duidelijk, maar er is nog geen concreet perspectief, met name voor de sociale opgave.” Enerzijds moet het instrument nog verfijnd worden, anderzijds moet de werkwijze beter organisatorisch verankerd worden. Voor de inzet van mensen is geen structureel budget of programmageld beschikbaar. Er zijn daardoor wel werkgroepen waarin afspraken worden gemaakt, maar de vertaalslag naar concrete projecten en maatregelen is nog beperkt, omdat uitvoerders de DIA ‘erbij’ moeten doen. Het risico van de SIA/DIA-werkwijze is daardoor dat het een systeemvraagstuk blijft, waarbij te weinig pragmatisch aan de slag kan worden gegaan. Terwijl juist daar de grootste uitdaging ligt.

Niet alleen geldstromen verbinden, maar ook ruimte creëren

Om deze uitdaging aan te gaan, moet er worden gezocht naar ruimte. Het uitgangspunt van de SIA/DIA-methode is het realiseren van financiële besparingen door de uitvoering van opgaven en reguliere geldstromen te verbinden. Kortgezegd werkt de SIA/DIA-werkwijze als een nieuwe investeringsvorm: budget en mankracht van betrokken partijen worden gebundeld ingezet. Voor de grote opgaven waarvoor de gemeente Enschede zich gesteld ziet, is deze financiële basis echter te wankel. Het biedt te weinig ruimte om op een pragmatische manier structureel aan de slag te gaan. Daarom wordt er ook gezocht naar aanvullende middelen. In Twekkelerveld ligt de focus momenteel op koppelkansen tussen fysieke wijkvernieuwing (corporaties) en de transitie naar aardgasvrije wijken. Zo is eerder geprobeerd een proeftuinstatus te verkrijgen, maar dat is niet gelukt. Wel wordt gebruikgemaakt van een RRE-subsidie, onder andere ten behoeve van energiecoaches. Dergelijke aanvullende geldstromen helpen om een heldere structuur op te tuigen, zodat in de toekomst een inhoudelijke verbreding mogelijk wordt naar andere thema’s, zoals veiligheid. In dit verband is nog belangrijker de recente oproep in de Algemene Ledenvergadering van Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) waarin de onder andere door Enschede ondersteunde motie-Hengelo is aangenomen, en waarin werd opgeroepen tot (een langjarig programma voor) ‘het bevorderen van kansengelijkheid, leefbaarheid en veiligheid in alle 352 gemeenten’. Naast extra financieringsmogelijkheden ziet Diepemaat nog een andere rol voor het rijk: “Met name mankracht en expertise is erg welkom. Het expertteam wonen van BZK heeft recent geholpen bij de kwalitatieve sturing op de woningvoorraad. Daar zijn we erg mee geholpen.”