Preventie op wijkniveau in het buitenland
Een smeltende kernenergiefabriek in Okuma, Japan
Op 11 maart 2011 smolten de kernenergiefabrieken van Fukushima Daiichi als gevolg van een aardbeving. Ook de daaropvolgende tsunami veroorzaakte zeer veel schade. Voorbereid zijn op rampen was altijd al een belangrijk thema in de gebouwde omgeving in Japan, maar de smeltende kernenergiefabriek maakte het thema nog belangrijker. De wijze waarop die voorbereiding vorm kan krijgen op wijkniveau wordt goed zichtbaar in het project SMAxECOtown Harumidai, de eerste ‘net-zero energy’ (oftewel qua energie zelfvoorzienende) community in Japan.
De maatregelen die daar zijn getroffen om voorbereid te zijn op rampen:
- Een energiestation dat geheel op zonne-energie kan draaien en batterijen voor energieopslag in woningen zodat men geheel zelfvoorzienend kan zijn.
- Een regenwatertank voor het geval de watertoevoer stopt.
- Een ontmoetingsplek in de wijk met een eigen zonne- energiesysteem dat alle benodigde energie kan opwekken en kook- en sanitaire voorzieningen voor een grote groep mensen biedt.
- Een parkeerplaats voor elektrische auto’s waarvan stroom kan worden afgetapt in geval van nood.
Deze maatregelen beschermen de bevolking wanneer zich in de toekomst een nieuwe ramp voordoet. Maar het mes snijdt aan meer kanten: de zonnesystemen, de opslag van regenwater en de aanwezigheid van elektrische (deel)auto’s zijn maatregelen, die ook op de verlanglijst staan van veel mensen die zich hard maken voor een goed klimaatbeleid. En de ontmoetingsplek met alle voorzieningen draagt bij aan veel sociale doelstellingen.
Water- en sneeuwoverlast in Toronto, Canada
De Canadese Toronto-regio heeft geregeld te kampen met heftige regen- en sneeuwval. De stad kenmerkt zich door ravijnen die door de stad richting Lake Ontario lopen, waardoor de kwetsbaarheid voor waterrampen groot is. Toronto is dan ook al meerdere malen door overstromingen getroffen. De grootste werd in oktober 1954 veroorzaakt door een orkaan die 81 sterfgevallen tot gevolg had. Maar ook de overstromingen in 2005, 2009, 2013 en 2018 leidden tot veel schade. De grote hoeveelheden sneeuw die in de winters vallen, vormen ook een risico. Het gaat om gemiddeld 115 centimeter met uitschieters naar bijna 2 meter. De stad is fysiek voorbereid op de zware winters, dankzij een uitgestrekt ondergronds wandel- en winkelgebied van 27 kilometer lang. Mensen hoeven in principe nauwelijks naar buiten. De straten zijn extra breed om in de winter ruimte te kunnen bieden aan opzijgeschoven sneeuw. In de zomer worden deze randen van de straat benut voor terrassen.
Foto: Toronto and Region Conservation Authority (TRCA)
Ook bij de aanpak van bestaande wijken is volop aandacht voor de bescherming tegen natuurgeweld als gevolg van veel regen- en sneeuwval. Het Sustainable Neighbourhood Action Program (SNAP) richt zich in dit kader niet alleen op het klimaatadaptief maken van wijken, maar het creëren van sociale cohesie in combinatie met duurzame energie, lokale voedselproductie en lokale werkgelegenheid beschouwt men eveneens als milieumaatregelen. Want ook dit maakt een wijk weerbaar als deze geïsoleerd raakt in geval van een noodsituatie. De wijk kan dan grotendeels zelfvoorzienend functioneren.
Foto: Toronto and Region Conservation Authority (TRCA)
Kansen in de Nederlandse woonomgeving
In Nederland krijgt preventie vooral aandacht als het gaat om de bestrijding van wateroverlast. Niet alleen als gevolg van de watersnoodramp uit 1953, maar ook vanwege overstromingen in de jaren daarna. De impact van deze preventiemaatregelen op de gebouwde omgeving was groot. Zo zorgden de Deltawerken voor een verbetering van de bereikbaarheid van de Zeeuwse eilanden en zijn met de planologische kernbeslissing ‘ruimte voor de rivier’ (2007) landbouwgebieden aangewezen als overstromingsgebieden.
Sinds begin dit jaar kampen we in Nederland met de coronacrisis. Om verspreiding van het coronavirus (en toekomstige virussen) te voorkomen, ligt preventie met impact op de gebouwde omgeving opnieuw voor de hand. We weten nu immers dat een pandemie ook ons land hard kan treffen. Bovendien is, vanwege onze hoge boerderijdier- en mensdichtheid, de kans dat een dergelijke epidemie in Nederland opnieuw oplaait groter dan in veel andere landen. Ook de dreiging van negatieve effecten als gevolg van klimaatverandering is groot. Denk daarbij aan overstromingen, gezondheidsproblemen door hitte en het afsterven van beplanting als gevolg van droogte. Maar ook de afnemende biodiversiteit laat sporen achter in stedelijk gebied. Bomen zorgen immers voor schonere lucht en bijen bestuiven bloemen waardoor fruit kan groeien en groen is aantoonbaar goed voor ons welzijn.
Foto: Toronto and Region Conservation Authority (TRCA)
De hier beschreven buitenlandse voorbeelden kunnen ter inspiratie dienen voor een preventieve aanpak in Nederland. Deze is gericht op de impact op wijken van een pandemie of klimaat- en biodiversiteit gerelateerde rampen. Ook wij kunnen, in navolging van Toronto, onze straten herinrichten. We kunnen, zoals de Rijksbouwmeester voorstelde, in de stad parkeerplaatsen opofferen om ruimte te creëren om 1,5 meter afstand te houden. Als we, zoals hij voorstelt, ook meer groen toevoegen in de stad, bieden we ook mensen die aan huis gekluisterd zijn een ruimte om te ontspannen in hun eigen omgeving en dragen we bij aan klimaatadaptatie en biodiversiteit. De verminderde ruimte voor auto’s kunnen we oplossen door elektrische deelauto’s te bevorderen, net zoals in Japan. Ook buurtcentra kunnen een preventieve rol vervullen. Deze ontmoetingsplekken zijn niet alleen van grote betekenis voor bewoners van kwetsbare wijken, maar voor de energietransitie spelen ze ook een belangrijke rol. Wat let ons om ervoor te zorgen dat in geval van een noodsituatie dit ontmoetingspunt ook als toevluchtsoord voor de wijk kan dienen? Zoals nu her en der al gebeurt, kunnen kinderen die daarvoor thuis de ruimte en voorzieningen niet hebben, hier hun onderwijs volgen en mensen die eenzaam zijn kunnen elkaar veilig ontmoeten in een buurtcentrum. We kunnen ook zelfvoorzienendheid op energiegebied nastreven en, net als SNAP in Toronto, inzetten op meer lokale voedselproductie. Dit laatste levert ook sociaal contact, het opdoen van werkervaring en kostenbesparingen op. Kortom, door nu te anticiperen op de mogelijke komst van een nieuw virus, nieuwe overstromingen of andere onverwachte rampen, kunnen we het mes aan heel veel kanten laten snijden.