Het taalgebruik van bestuurders en ambtenaren sluit vaak niet aan bij de belevingswereld van de betrokken mensen. Stigmatisering en uitsluiting liggen dan op de loer. Een bewoner die moeite heeft om de eindjes aan elkaar te knopen ziet zichzelf nu eenmaal meestal niet als ongezond, ongelukkig, kwetsbaar of als iemand met een lagere sociaaleconomische status. Bovendien zijn bestuurders zich vaak niet bewust van het grote machts- en statusverschil tussen bestuurder en bewoner, bijvoorbeeld wanneer een wethouder met een hele entourage bij deze persoon langskomt.
Volgens een ervaringsdeskundige, die inmiddels zelf in het landsbestuur werkt, is het effectiever om je taal- en beeldgebruik zowel binnen als buiten het gemeentehuis aan te passen aan dat van de bewoners. Zij geeft het dringende advies dat je laat zien dat je echt luistert naar wat een bewoner in armoede of met schulden te vertellen heeft, met zo min mogelijk aannames en vooroordelen.
Thema’s beeldvorming en taal bij armoede en schulden
In een waardevolle maatschappelijke discussie kwamen de afgelopen tijd thema’s bij elkaar: mensbeelden, inlevingsvermogen in en kennis van de situatie van de bewoner en taal- en beeldgebruik in de communicatie met je bewoner. Deze thema’s diepten we uit in het project ‘Beeldvorming en taal bij armoede en schulden’. We delen hieronder de drie belangrijkste lessen van koplopergemeenten en doen de oproep aan zowel bestuurders als gemeenteambtenaren om meer over deze thema’s na te denken. Dit komt de beleid en uitvoeringspraktijk, en daarmee uiteindelijk bewoners, ten goede.
1. Maak mensbeelden expliciet en bevraag ze
Gezaghebbende instituten zoals de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) pleiten er al enige tijd voor dat beleidsmakers en bestuurders hun mensbeelden expliciet maken, bespreken en kritisch bevragen. Mensbeelden zijn veronderstellingen over wat mensen willen en kunnen en hoe ze zich gedragen. Deze mensbeelden hebben veel invloed op hoe beleid uitpakt. Dat kan problematisch zijn als het mensbeeld onbedoeld stigmatiseert, vernedert of bepaalde groepen uitsluit.
Ook de communicatie met bewoners wordt door het gebruikte mensbeeld beïnvloed. Taal- en beeldgebruik richting bewoners kan hierdoor (onbedoeld) stigmatiserend zijn en leiden tot gevoelens van onbegrip, wantrouwen en weerstand. Deze gevoelens zijn sinds de toeslagenaffaire enorm toegenomen. Dit merkten veel gemeenten begin 2023 bij het optuigen van gemeentelijke noodfondsen vanwege de sterk gestegen energiekosten. Ze ervaarden toen dat bewoners terugschrokken van het aanvragen van deze financiële ondersteuning. Om wantrouwen en weerstand te verminderen en bewoners die hulp nodig hebben beter te ondersteunen, is het zinvol dat gemeenten met hun mensbeelden aan de slag gaan.