Lessen voor de regionale aanpak van huisvesting aandachtsgroepen
Waardevolle inzichten voor professionals die betrokken zijn bij het maken van regionale afspraken over de huisvesting van aandachtsgroepen.
Het regionaal afsprakenkader voor de huisvesting van aandachtsgroepen zet in op vitale wijken als basis om een thuis voor iedereen te realiseren. Vanuit het wetsvoorstel Versterking regie op de volkshuisvesting wordt deze bouwsteen niet aangereikt, maar in het regionale proces was dit een belangrijk uitgangspunt. Bouke Scheerder en Yvonne Ebbers, procesregisseurs huisvesting van aandachtsgroepen bij Spectrum, vertellen hoe dit tot stand kwam.
Scheerder: “Woonwijken krijgen de komende decennia te maken met een dubbele vergrijzing, een toename van eenpersoonshuishoudens én inwoners die (weer) in de buurt gaan wonen door de extramuralisering. Sommigen inwoners hebben wat meer hulp en aandacht nodig, terwijl het tekort aan zorgpersoneel de komende jaren toeneemt. Dit vraagt om een nieuwe manier van denken bij zowel inwoners als maatschappelijke organisaties. Ook is er een nieuw type woonomgeving nodig. Mensen hebben niet alleen behoefte aan een toegankelijke woning en hulp aan huis, maar ook aan sociale interactie in hun directe omgeving. Het realiseren van een thuis voor iedereen is dus meer dan een woningbouwopgave; het gaat om het zorgen voor een goed leefklimaat in toekomstbestendige, vitale wijken. Dat is de rode draad in het afsprakenkader van de GMR en alle betrokken partners onderschrijven dit.”
Het woord ‘aandachtsgroepen’ wordt bewust gemeden. Ebbers: “We moeten af van dat begrip. Het zijn mensen die het om diverse redenen lastiger hebben (gehad) en moeilijker op eigen kracht een thuis vinden. Maar het blijven inwoners van al onze gemeenten. Dit besef hielp alle stakeholders om verantwoordelijkheid te nemen om voor hen en voor onze andere inwoners voldoende en betaalbare huisvesting te realiseren.” Sommige regio’s kiezen er bijvoorbeeld voor om de opgave voor ouderen apart te behandelen, maar de GMR pakt ze juist samen op. Ebbers: “De omvang van de opgave voor ouderen is dusdanig groot dat je het in zijn geheel moet bekijken. Daarom hebben we ouderen wel meegenomen in het afsprakenkader, maar als eigen thema. Samen maar toch apart.”
Een van de belangrijkste afspraken is een evenwichtige huisvestingsverdeling van de inwoners in een kwetsbare situatie over de gemeenten in de GMR op basis van inwoneraantal. Daarnaast moet er meer evenwicht komen in wijken. Dit kan door in te zetten op het toevoegen van duurdere woningen in buurten die onder druk staan, en andersom. We zien dat inwoners in een kwetsbare situatie momenteel grotendeels geplaatst worden in de minst draagkrachtige wijken. Dat zorgt voor een opeenstapeling van problemen en het onder druk zetten van het prettig wonen.”
Een andere afspraak uit het kader is het op een uniforme wijze organiseren van passende huisvesting voor urgente aandachtsgroepen. Ebbers: “De ambitie is om in te zetten op een regionale bemiddelingstafel van waaruit de inwoner wordt bemiddeld naar een passende plek, waar de juiste zorg en ondersteuning kan worden geboden.”
De regio spreekt af dat er een verdeling van aandachtsgroepen komt op basis van inwoneraantal per gemeente, met een ingroeiperiode tot en met 2026 om lokaal beleid passend te maken.
Op de volgende vier thema’s zijn verdere afspraken gemaakt:
Tijdens het proces richting het afsprakenkader waren er een aantal belangrijke momenten die dit proces verder brachten. Zo is de opgave gemeenschappelijk gemaakt. Op basis van woonbehoefte-onderzoeken en landelijke kengetallen maakten Scheerder en Ebbers een ijktabel met een eerste verdeling van de aandachtsgroepen over de gemeenten in de regio. Scheerder: “Dit deed flink wat stof opwaaien. Er ontstond veel ruis over de cijfers, maar dit hielp ons ook om het gesprek op gang te brengen; opeens had iedereen het erover.”
Scheerder en Ebbers benadrukken het belang van het tijdig betrekken van de verschillende stakeholders. Ebbers: “Niet alleen de afspraken op het papier zijn een doel, het proces zélf is ook een doel.” Om stakeholders bij het proces te betrekken en het draagvlak hoog te houden organiseerden Scheerder en Ebbers onder meer een wandelsafari naar inspirerende bouwprojecten en werkateliers voor betrokken ambtenaren uit de regio waarin verschillende onderwerpen inhoudelijk werden behandeld. Hierdoor is er een gedeeld gevoel van verantwoordelijkheid voor de gezamenlijke uitdaging ontstaan.
De opgave is ook visueel en tastbaar gemaakt. Gebaseerd op werkelijke cijfers uit de regio is er een serious game ontwikkeld waarin de complexiteit van de opgave voor ambtenaren en wethouders wonen en zorg inzichtelijk is gemaakt. Door het ‘spel’ kwamen belangen op tafel, ontstond er begrip voor elkaars standpunten en werden de bouwstenen voor de regionale afspraken gelegd. Woningcorporaties, zorg- en welzijnsorganisaties werden actief betrokken bij de ontwikkeling én uitvoering van de serious game.
De oplossingen in het kader van het programma ‘Een thuis voor iedereen’ bestaan niet alleen uit nieuwbouw en een andere wijze van toewijzing. Scheerder: “De grootste oplossingen zitten in de bestaande bouw, zoals doorstromen en optoppen. Maar wat doen die maatregelen met de wijk? Er is veel kennis nodig om te weten aan welke knoppen je kunt draaien.” Ebbers: “Ja, er is een waaier aan oplossingen nodig. Juist afspraken die verder gaan dan enkel het bouwen van woningen. Denk aan het inzetten van technische innovaties, slimme combinaties van gemengd wonen en inzetten op gemeenschapsvorming. We moeten daarnaast ook als maatschappij leren anders met elkaar om te gaan. Hoe zorgen we ervoor dat mensen meer naar elkaar omkijken en voor elkaar zorgen? En wat vraagt dat van de verschillende organisaties in de wijk? We moeten wijken gaan faciliteren. En dat vraagt ook dat we van gebaande paden afgaan.”
Met de ondertekening van het afsprakenkader door alle gemeenten van de de GMR is dit de eerste regio die integrale afspraken heeft gemaakt over de huisvesting van álle aandachtsgroepen. Daarmee is het proces niet ten einde, de eerste stap is gezet. De regio, gemeenten, woningcorporaties en zorg- en welzijnsorganisaties blijven met elkaar optrekken en gaan nu samen aan de slag met de verdere uitwerking van de afspraken en de stap naar de uitvoering.
In het programma ‘Een thuis voor iedereen’ slaan overheden en andere partijen de handen ineen om ervoor te zorgen dat er in 2030 voldoende huisvesting voor kwetsbare groepen woningzoekenden is. Wij ondersteunen koplopers met kennis en kunde en delen hun lessen en oplossingen.