De afgelopen jaren werd de gemeente Hollands Kroon zowel door het bestuur als door bedrijven gezien als een zeer geschikte vestigingslocatie. De ruimte die de ingepolderde Wieringermeer biedt, samen met de goede (energie-)infrastructuur, maakte het gebied aantrekkelijk voor de bouw van windmolenparken, glastuinbouw en datacentra door met name internationale bedrijven. Het bestuur van de gemeente verwelkomde deze initiatieven jarenlang enthousiast met als doel de economie te stimuleren en geen krimpgemeente te worden. Bovendien zouden de economische activiteiten de regio verduurzamen en moderniseren. De aanzuigende werking op arbeidskrachten zou als vanzelf zorgen voor een bloeiende lokale economie waardoor de positieve gevolgen van de economische ontwikkelingen ook terecht zouden komen bij de lokale bevolking.
Inmiddels is het besef in de politiek doorgedrongen dat het aanjagen van de economie niet automatisch (en alleen) positieve effecten oplevert. De positieve gevolgen voor de lokale bewoners lijken gering terwijl de impact op hun leefomgeving enorm is. “Het is een pijnlijk inzicht, maar door de focus op faciliteren hebben we onszelf toch een beetje in de nesten geholpen. We raakten als gemeente ‘out of control’”, vertelt Leever. De gemeente zoekt naar een nieuwe manier van werken, waarbij economische activiteiten ook maatschappelijke meerwaarde creëren. De gemeente pioniert door deze nieuwe manier van werken vorm te geven vanuit het bredewelvaartsperspectief. Dit doet zij zowel binnen de politieke discussie, alsook in de uitvoering.
Hoe wordt brede welvaart door de gemeente Hollands Kroon begrepen?
Het CBS definieert brede welvaart als “de kwaliteit van leven hier en nu en de mate waarin deze ten koste gaat van de brede welvaart van latere generaties of die van mensen elders in de wereld”.
Om de kwaliteit van leven te beoordelen kijkt het CBS naar verschillende indicatoren. Voor de gemeente Hollands Kroon betekent brede welvaart met name: breder kijken dan alleen de economische blik. Leever legt uit: “Actief bijdragen aan brede welvaart betekent dat je bij economische mogelijkheden voldoende aandacht hebt voor de maatschappelijke impact en de maatschappelijke meerwaarde van een initiatief. Dit betekent dat je niet meer alleen met een economische bril naar initiatieven kijkt, maar ook met bijvoorbeeld een sociale en ecologische bril.” Daarnaast benadrukken Leever en Van Egmond het belang van een langetermijnvisie: “We moeten onszelf de vraag stellen: zijn initiatieven nog houdbaar over 20 jaar?” Ook moeten de effecten van een economisch initiatief breder worden bekeken. Van Egmond legt uit: “Voorheen werd bijvoorbeeld het effect van de komst van arbeidsmigranten op de huizenmarkt of de gezondheidszorg nauwelijks meegenomen in de beoordeling van het economische initiatief door ruimtelijke ordening. Terwijl deze alles met elkaar te maken hebben. Nu proberen we een meer holistische werkwijze te ontwikkelen, waarin we al met het beoordelen van het economische initiatief de gevolgen op het gebied van bijvoorbeeld huisvesting in kaart brengen. Ook willen we nadenken wat het effect van de komst van deze mensen is over tien, twintig jaar in bijvoorbeeld de zorg en hoe onze arbeidsmarkt zich ontwikkelt. Dat is echt anders dan we gewend zijn.”
In dit praktijkvoorbeeld zien we dat het concept brede welvaart vooral wordt benut om ‘nu’ versus ‘later’ te bespreken, maar ook om ‘hier’ versus ‘elders’ te bespreken. “Het politieke gesprek over ‘hier’ versus ‘elders’ is nog wel beperkt,” vindt Leever. “Het gaat snel over bijvoorbeeld het belang van de energietransitie voor onze samenleving, terwijl we niet praten over de effecten van de grondstoffen(winning) die daarvoor nodig is elders. Ook hier in Hollands Kroon gaat het met name over de gevolgen van de energietransitie op onze eigen leefomgeving. Toch zie ik de aandacht voor de internationale effecten langzaam groeien.”
Hoe wordt brede welvaart toegepast?
De coalitie van Hollands Kroon neemt zich in het coalitieakkoord voor om bij het werken aan economische ontwikkeling in het gebied brede welvaart als uitgangspunt te nemen. De economische ontwikkeling van het gebied moet bijdragen aan de brede welvaart van het gebied. Wat dit in de praktijk voor economische initiatieven betekent, probeert de gemeente nu vorm te geven door in de eerste plaats een voorbeeldcasus uit te werken. Vervolgens gaat de gemeente experimenteren met het toepassen van deze methode op nieuwe initiatieven. Van Egmond vertelt: “We hebben allereerst een voorbeeldcasus uitgewerkt rondom de ontwikkeling van een grootschalige arbeidsmigrantenlocatie in de Wieringermeer. In plaats van alleen een beoordeling op de ruimtelijke aspecten van zo’n locatie kijken we door de toepassing van het inspiratiekader brede welvaart veel meer domeinoverstijgend. In de praktijk zullen we het vooral inzetten voor grootschalige of impactvolle ontwikkelingen.” In het door de gemeente opgestelde inspiratiekader brede welvaart worden acht verschillende onderwerpen gedefinieerd: leefomgeving, meedoen, veiligheid, natuur, duurzame wereld, bereikbaarheid, economie en gezondheid. Aan de hand van verschillende vragen wordt het kader ingevuld en komen positieve en negatieve effecten voor nu en later aan het licht. “Het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat het inspiratiekader leidt tot een scherpe afbakening: dit wel en dit niet. Het is de bedoeling dat de uitkomst van zo’n beoordeling het gesprek tussen de initiatiefnemer en de gemeente en tussen de initiatiefnemer en het bestuur stimuleert. Waar liggen kansen? En aan welke uitdagingen moet meer aandacht worden besteed?” legt Van Egmond uit. De voorbeeldcasus is inmiddels in de raad besproken, de volgende stap is het toepassen van het inspiratiekader brede welvaart in de praktijk.
“Het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat het inspiratiekader leidt tot een scherpe afbakening: dit wel en dit niet” – Bo-Anne van Egmond
Obstakels rondom de toepassing van brede welvaart
Het idee van brede welvaart in de praktijk toepassen is en was niet vanzelfsprekend. “Brede welvaart is in het coalitieakkoord een heel belangrijk thema, maar hoe je dit in de praktijk toepast moesten we zelf uitvinden. Dat is als organisatie best zoeken”, vertelt Van Egmond. Allereerst moest de gemeente op zoek naar een duidelijke afbakening wat het begrip brede welvaart voor haar betekent in haar nieuwe omgevingsvisie. De acht kernthema’s helpen daarbij, maar de organisatie blijft met elkaar in gesprek. Daarnaast blijkt het ook van groot belang om de organisatie goed mee te nemen. “Collega’s vanuit het sociaal domein zijn niet gewend dat zij echt betrokken worden bij ruimtelijke ordening. Dat gevoel is niet in één keer weg”, legt Van Egmond uit. Je moet als gemeente dus investeren in de cultuur binnen de organisatie. Daarnaast ziet Van Egmond dat beleidsmedewerkers graag werken met duidelijk afgebakende processen en kaders. “We willen echter juist dat het perspectief van brede welvaart ruimte biedt voor het open gesprek. Met bewoners, met initiatiefnemers en met bestuurders,” benadrukt Van Egmond. Ook voor Leever is dit open gesprek ontzettend belangrijk: “Brede welvaart biedt de kans om een nieuw gesprek te beginnen. We worden er als samenleving niet gelukkiger op als we naar elkaar met politieke standpunten blijven smijten. We moeten zaken oplossen door meerdere doelen samen te brengen. Brede welvaart helpt om verschillende perspectieven op tafel te krijgen voor dat gesprek.”
“De rijkdom van het perspectief van brede welvaart schuilt in het voeren van een gesprek” – Robert Leever
Een blik op de toekomst
“Brede welvaart is wellicht niet overal een antwoord op, maar we kunnen in elk geval niet meer terug naar het sectorale denken”, stelt Van Egmond. Ze hoopt dat er de komende jaren steeds meer een cultuur ontstaat waarbij verschillende domeinen elkaar opzoeken. “De rijkdom van het perspectief van brede welvaart schuilt in het voeren van een gesprek”, vult Leever aan. “Het gaat niet om het inkaderen per beleidsdomein, maar over het opstellen van een breed beargumenteerd verhaal waarmee je uiteindelijk een besluit of afweging kunt maken.” Als tip voor andere organisaties geeft Van Egmond mee: “Ga gewoon samen aan de slag en ga samen doen. Wacht niet tot er een duidelijke leidraad is, maar zoek naar je eigen manier om het gesprek te voeren. Daar leer je het meeste van.”