Een paar jaar terug ontstond er onder de statenleden, in het bijzonder leden van de commissie economie, in de provincie Gelderland steeds meer onrust over de manier waarop zij als provincie politiek bedreven. Men vond de insteek technocratisch, de afstand tussen de burger en provincie te groot en problemen werden te veel individueel en symptomatisch bestreden. Van links naar rechts ontstond de wens om meer integrale afwegingen te maken bij politieke keuzes. Papegaaij vertelt: “De manier waarop was politiek gekleurd, maar de behoefte niet.” Dit gevoel ontstond gelijktijdig met de opkomst van nieuwe economische denkwijzen als de sustainable development goals, de donuteconomie, en dus ook het idee van brede welvaart, waarbij de economie, de ecologie en de maatschappij als één samenhangend systeem wordt gezien.
Om deze reden werden er in de commissie economie van de provincie vragen gesteld en kennissessies gehouden over de toepasbaarheid van dit soort concepten. In eerste instantie vonden statenleden het concept ‘brede welvaart’ veel te abstract. “Wanneer je te veel kijkt naar de cijfers, maar dit niet concreet maakt, weet een statenlid niet wat hij ermee moet” herinnert Papegaaij zich. Toch sloeg het sentiment om. “Toen voor de statenleden duidelijk werd dat brede welvaart geen indicator is waarop je kunt sturen, maar een instrument dat inzicht moet bieden zodat je betere afwegingen kunt maken, vonden ze het ineens veel interessanter worden. Brede welvaart gaat eigenlijk over een brede maatschappijvisie voor de korte en lange termijn. Redeneren vanuit brede welvaart stimuleert een politieke discussie waarbij niemand op zijn eigen eiland kan blijven zitten. En dat was precies wat ze nodig hadden.” Daarop werd in juli 2021 een motie ingediend om voorafgaand aan de toen nog op te stellen gebiedsagenda’s een monitor op brede welvaart in de regio’s te laten uitvoeren. Aan de hand van deze monitor kan dan in de regio’s allereerst een streefbeeld worden geformuleerd voor de regio.
Hoe wordt brede welvaart door de provincie Gelderland begrepen?
Het CBS definieert brede welvaart als “de kwaliteit van leven hier en nu en de mate waarin deze ten koste gaat van de brede welvaart van latere generaties of van die van die van mensen elders in de wereld”.
Om de kwaliteit van leven te beoordelen kijkt het CBS naar verschillende indicatoren. Papegaaij voegt hieraan toe: “In de provincie wordt brede welvaart gebruikt om in beeld te krijgen hoe het economische, ecologische en sociale met elkaar samenhangen. Er wordt snel vanuit een portefeuille geredeneerd, terwijl beslissingen in al deze domeinen effecten hebben.” Daarnaast helpt het begrip van brede welvaart politici om naar de lange termijn te kijken en om de regionale samenhang te zien. “De grenzen zoals wij ze bedacht hebben bestaan voor mensen niet. Brede welvaart helpt om de mensen weer centraal te zetten.”
In dit praktijkvoorbeeld zien we dat het concept brede welvaart vooral werd benut om ‘hier en nu’ versus ‘later’ of ‘elders’ (nationaal of regionaal) te bespreken. Ook gaat het gesprek nadrukkelijk over de impact van een keuze enerzijds op een ander domein in de samenleving anderzijds. De internationale relatie (een ander aspect van ‘elders’) is minder onderwerp van het gesprek. “Natuurlijk spelen internationale ontwikkelingen op het gebied van circulariteit, verduurzaming, maar ook covid en de oorlog in Oekraïne een rol in gesprekken. Maar dit gaat meer over de vraag: wat betekent dit voor ons, dan dat er wordt gekeken naar de impact van provinciale keuzes op de rest van de wereld”, vertelt Papegaaij.
Hoe wordt brede welvaart toegepast?
In de provincie Gelderland wordt door middel van regionale samenwerking de verbinding gelegd tussen gemeenten en provincies. De samenwerking krijgt vorm in regio-arrangementen die door provincie en regio worden geformuleerd. Dit is een doorontwikkeling van de eerdergenoemde regioagenda’s. “In de regio-arrangementen willen we niet alleen regionaal en gebiedsgericht aan de slag, maar ook opgaven aan elkaar verbinden”, vertelt Papegaaij. Het doel is om complexe opgaven in samenhang aan te pakken en het concept ‘brede welvaart’ helpt om dit te duiden. Daarom is voor alle regio’s een monitor uitgevoerd op basis van cijfers van het CBS, PBL en kwalitatieve data uit enquêtes. Deze monitor gaf input voor de discussie over: wat is er precies aan de hand en wat willen we eigenlijk bereiken. “Je merkt dat het gesprek daardoor veranderd. Er worden niet voortdurend symptomatische oplossingen aangedragen, maar er wordt eerst de vraag gesteld wat eigenlijk de achterliggende oorzaak is van een probleem dat naar boven komt uit de monitor (bijvoorbeeld afname van voorzieningen). En welke effecten dit met zich meebrengt. De antwoorden zijn vaak domeinoverstijgend,” vertelt Papegaaij. Vervolgens gaat het gesprek over het streefbeeld en wat belangrijk wordt gevonden. In de regio ‘stedendriehoek’ is bijvoorbeeld heel nadrukkelijk gekozen voor ‘landschappelijke kwaliteit’. Dit betekent dat bij alle beslissingen de impact op de landelijke kwaliteit zwaar meeweegt. Het betekent voor de provincie en onze partners een behoorlijke paradigmaverschuiving, vertelt Papegaaij. “Als provincie roepen we snel: ‘het sociaal domein, dat doen wij niet’, maar onze keuzes hebben wel heel veel invloed op het sociaal domein. Het perspectief van brede welvaart zorgt daardoor voor een hele andere manier van denken.”
Obstakels rondom de toepassing van brede welvaart
Of de invloed van het gesprek rondom brede welvaart straks ook goed terug te zien is in de gebiedsprogramma’s die gemaakt worden als uitwerking van de regio-arrangementen, moet nog blijken. “We hebben goede hoop, maar de praktijk moet dit uitwijzen”, vertelt Papegaaij. Hij geeft aan dat politici snel in hun oude reflexen schieten, omdat ze snel resultaat willen boeken, terwijl brede welvaart over de lange termijn gaat. “Politieke cycli zijn veel korter en daar worstelen ze nog mee. Bovendien krijgen we ook steeds te maken met nieuwe mensen, die deze manier van denken niet gewend zijn. Dat zorgt voor ruis”, benadrukt Papegaaij. Hij ziet hierin een belangrijke rol voor het ambtelijke systeem dat om de statenleden heen staat. Enerzijds moeten zij nieuwe mensen goed meenemen in deze denkwijze, maar anderzijds moeten zij coalities ook helpen om een ‘wensbeeld’ concreet te maken. “Wij moeten ervoor waken dat de discussie niet te abstract blijft, want dan wordt er uiteindelijk toch weggelopen voor de moeilijke keuze.”
Een blik op de toekomst
“Als je vanuit brede welvaart denkt, zet je de mensen centraal en niet de politieke en bestuurlijke systemen. En dat ervaar ik als een stap vooruit”, aldus Papegaaij. Hij hoopt daarom dat de aanpak rondom brede welvaart over een aantal jaar de standaardaanpak in de provincie is. Eerst een politieke waarde discussie en conclusies trekken op basis van een brede integrale monitoring. Pas dan in gesprek over de uitvoering. Van een technocratische houding naar een waardediscussie waarin de mens centraal staat. “We moeten veel meer met elkaar samenwerken en over onze eigen muren heenstappen om de complexe problematiek te kunnen duiden en aanpakken. Brede welvaart helpt ons hierbij”, besluit Papegaaij.