Verkenning effecten woningaanpassing

Door het scheiden van wonen en zorg en de beperkte toegang tot intramurale zorg, wonen senioren met een intensievere zorgvraag langer zelfstandig thuis. Het is nog onbekend hoe de toekomstige zorg er precies uitziet, al staat een woning die nu gerenoveerd wordt er over dertig jaar nog steeds. Ook neemt de vergrijzing in Friesland de komende jaren verder toe. In Opsterland, de gemeente waarin partijen willen experimenteren, stijgt het aantal 65-plussers naar 42 procent in 2030 (CBS, 2015). Dit landelijke gebied vraagt een radicale, nieuwe aanpak.

Maatschappelijk verantwoord

Welke investeringen in woningaanpassingen zijn maatschappelijk effectief en efficiënt? Die vraag leefde bij een aantal Friese partijen. Is het gezien de vergrijzing verstandig om te investeren in woningaanpassingen voor de bestaande woningvoorraad? Welke maatschappelijke opbrengst kunnen we van woningaanpassingen verwachten? Woningcorporaties zijn verplicht om investeringsbesluiten te nemen die maatschappelijk verantwoord zijn en die passen bij de eigen kerntaak. De vraag die zich voordoet is of, en in welke mate een woningcorporatie woningaanpassingen moet toepassen en financieren. En zouden gemeente en zorgverzekeraar daarvan medefinancier moeten zijn? Onder begeleiding van Platform31 deed een voorbereidende werkgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van de gemeente Opsterland, de Friesland Zorgverzekeraar, Elkien en Van Wijnen, een uitgebreide studie naar de financieringsmogelijkheden. Zo is verkend of naast financiering door de bewoner ook financiering door de WMO, Wet Langdurige Zorg of de basiszorgverzekering kan plaatsvinden.

Wat is de onderzocht?

Duurzaam Thuis is een programma van Platform31 dat Langer Thuis-aanpassingen wil combineren met renovaties naar Nul-op-de-meter (NOM). Een NOM-woning verbruik de energie die ze zelf opwekt en realiseert daarmee een energierekening van nul euro. Levensloopbestendige en duurzame aanpassingen combineren is allereerst efficiënt. In Gorredijk is een ‘FijnWonen’-woning gerealiseerd die volledig Nul-op-de-meter is gemaakt én geschikt is voor mensen met een intensieve zorgvraag. Achter de woning is een aanbouw geplaatst, de zogenoemde X-Tender, die ruimte biedt aan een slaap- en badkamer op de begane grond. Ook is de woning uitgerust met zorgdomotica: technologie die ondersteunt bij de zorg voor de bewoner, bijvoorbeeld het op afstand kunnen openen van de voordeur of dwaaldetectie voor bewoners met beginnende dementie. Dankzij deze maatregelen kunnen bewoners met een zorgvraag comfortabel thuis blijven wonen en deel blijven uitmaken van het sociale leven. Kortom: deze voorzieningen verbeteren de kwaliteit van leven van de zorgvrager en diens sociale omgeving.

Financieringsmogelijkheden?

Woningaanpassingen kosten geld. De vraag is wie kan bijdragen als bewoners het niet zelf kunnen betalen. In het experiment Duurzaam Thuis zetten we de financieringsmogelijkheden op een rij. Een nadeel van de bekende bronnen, zoals de WMO of Wet Langdurige Zorg, is dat bewoners al wat moeten mankeren om voor vergoeding in aanmerking te komen. Bovendien leidt deze financiering niet tot de broodnodig, grootschalige aanpassing. Een effectanalyse en -studie bracht in beeld welke preventieve opbrengst we mogen verwachten. Woningaanpassingen verminderen bijvoorbeeld de kosten voor zorgpersoneel, maar voorkomen ook valongelukken die leiden tot ziekenhuiskosten.

Kosten-batenanalyse

In het experiment Duurzaam Thuiswonen is een maatschappelijke kosten-batenanalyse uitgevoerd. Onderzocht is of binnen de bovengenoemde wetten ruimte is voor een vergoeding voor de nodige woningaanpassingen. En wat de mogelijke (maatschappelijke) besparingen zijn. In het onderzoek is uitgegaan van twee pakketten aanpassingen: geschikt voor mensen met een rollator en geschikt voor mensen met een rolstoel. Daarnaast is het verschil onderzocht tussen preventieve (gelijk meenemen tijdens de Nul op de Meter-renovatie) aanpassingen en curatieve (pas als het voor de bewoner nodig is). Onderzocht is welke kosten te vermijden zijn als een van de scenario’s wordt toegepast. Denk bijvoorbeeld aan valincidenten die vermeden worden en een verminderde behoefte aan professionele thuiszorg dankzij de inzet van domotica. In onderstaande tabel zijn de gemiddelde bespaarde kosten per huishouden per jaar onder elkaar gezet.

Investeren in preventie

Eén van de conclusies uit het onderzoek is dat preventief financieren vaak lastig is. De kosten die worden vermeden, zijn niet tastbaar. Bovendien is er sprake van ‘split incentives’: diegene die de investering doet, is niet diegene die ervan profiteert. Een woningcorporatie die renovaties betaalt, profiteert veel minder van de besparingen, dan bijvoorbeeld de zorgverzekeraar. De resultaten uit deze analyse openen echter de deur naar alternatieve vormen van financiering, bijvoorbeeld uit de hoek van de zorgverzekeraars, met inzet van vergoedingen uit wet- en regelgeving of door bijvoorbeeld gezamenlijk een investeringsfonds te starten. De maatschappelijke opbrengsten staan in elk geval als een paal boven water: de wens om langer thuis te wonen wordt vervuld. Duurzaam Thuiswonen past in een duurzame toekomst en kan een oplossing zijn voor de consequenties van het nieuwe zorgbeleid van de overheid.

En nu doorpakken

Op basis van de uitkomsten van deze verkenning gaan de Friese Partijen hiermee verder aan de slag in een concreet experiment. Om uit te zoeken of de veronderstellingen uit het onderzoek in de praktijk worden waargemaakt. En met voorbeelden te bewijzen aan betrokken regelgevers en toezichthouders dat deze denkrichting steekhoudend is. De tijd van acteren is nu. De vergrijzing neemt in rap tempo toe en het is de hoogste tijd om de woningvoorraad toekomstbestendig te maken. Met een Duurzaam Thuis-aanpak gaan ouderen van nu een woontoekomst tegemoet in hun eigen comfortabele woning, zonder energielasten. De eerste stappen zijn gezet, nu is het zaak om de samenwerking te intensiveren, op te schalen in de bouw(oplossingen) en innovatieve manieren van financiering aan te gaan.